Giữ Tâm Không Biết

GIỮ TÂM KHÔNG BIẾT
Cư Sĩ Nguyên Giác

Thế nào
là “tâm không biết”? Chữ này thường được hiểu là “sơ tâm,” hay “tâm ban đầu,”
hay là một tâm hồn nhiên khi niệm chưa khởi. Và có khi còn gọi là “vô tâm.” Nghĩa
là, lấy cái “tâm không” để đạt tới giác ngộ. Các vị thầy Tổ Sư Thiền, trong
truyền thống Bắc Tông, phần nhiều khuyến khích sử dụng tâm này để làm viên gạch
gõ cửa vào Thiền.

Trong
truyền thống Nam Tông, có vẻ như ngược lại, thường hiểu rằng Thiền nghĩa là lấy
cái biết để đối trị với tất cả phiền não, lấy cái “tâm biết” để khỏi lạc lầm —
cụ thể, Thiền là chánh niệm, là tứ niệm xứ, là niệm thân, niệm thọ, niệm tâm,
niệm pháp…

Nhìn từ
một chiều khác của Thiền, thường được nhấn mạnh trong Tổ Sư Thiền, là “hãy giữ
lấy tâm không biết.” Nghĩa là, lấy cái “tâm không biết” để đối trị các pháp. Vì
Tổ Sư Thiền nói rằng, cái biết là vô lượng cái biết, lấy cái biết để tu thiền có
khi không thích hợp với rất nhiều người. Vì “cái tâm không biết” không thể là
nhiều hay là một, nên mới thật là “tâm không biết.” Đó là sự đơn giản tuyệt vời
của tâm: lấy “tâm không biết” mà tu.

Nếu bạn
tìm đọc Thiền Tông bằng tiếng Anh, gần đây bạn sẽ thấy nhiều bậc Thiền Sư, cả Bắc
Tông và Nam Tông, từng nói về “tâm không biết.” Hoặc trong một ngôn ngữ tương tự,
gần như thế.

Bạn có
thể vào trang www.google.com và thử tìm cùng lúc 2 nhóm chữ “don’t know” và “mind,” bạn sẽ thấy “tâm không biết” đang là
một pháp đối trị chủ yếu. Các bậc thầy có thể hiểu khác nhau, có thể áp dụng tâm
này khác nhau, nhưng đôi khi được diễn giải rằng, pháp “tâm không biết” không
trật gì với “tâm biết” của Tứ Niệm Xứ.

Cũng y hệt
như tấm gương trong, “có hình hiện lên” với “không hình hiện lên” hoàn toàn không liên hệ gì với tánh phản chiếu của
tâm.

Thí dụ, tại
một trung tâm Thiền Nam Tông (Insight Meditation Center), Thiền sư Hoa Kỳ Gil
Fronsdal nói chuyện trong bài có tựa đề “Not-Knowing” vào ngày 10-2-2004. Trích:

“In Vipassana we often emphasize knowing and seeing deeply into our
lived experience. However, just as our capacity to know can be developed, so
can we cultivate a wise practice of not-knowing… As a Buddhist practice,
not-knowing leads to more than an intimacy and open mind. It can be used as a
sword to cut through all the ways that the mind clings. If we can wield this
sword until the mind lets go of itself and finally knows ultimate freedom,
then-not knowing has served its ultimate purpose.” (Link: http://www.insightmeditationcenter.org/books-articles/articles/not-knowing/)

Dịch như
sau:

“Trong Vipassana, chúng ta thường nhấn mạnh sự biết và nhìn sâu
thẳm vào kinh nghiệm sống của chúng ta. Tuy nhiên, vừa khi khả năng biết của
chúng ta có thể phát triển, chúng ta có thể vun bồi một phương pháp khôn ngoan
của tâm-không-biết… Như một pháp tu Phật Giáo, tâm-không-biết dẫn tới nhiều hơn một tâm cởi
mở và sâu thẳm. Nó có thể được dùng như một lưỡi gươm cắt đứt mọi lối ngõ mà
tâm dính mắc. Nếu chúng ta có thể vung thanh kiếm này tới khi tâm tự xa lìa nó
và rồi thấu đạt tự do tận cùng, thì tâm-không-biết lúc đó đã làm xong mục tiêu
tận cùng.” (Hết dịch)

Như vậy,
câu hỏi nơi đây là, cái “tâm không biết” có phải là một cách để tiếp cận “Tánh
Không” hay không? Hay thực sự, nó không phải là một phương pháp, mà chính là một
nơi đã có sẵn trong tâm mỗi người? Bởi vì, có phải tự thân bản tâm đã là trong
sáng, đã là xa lìa phiền não?

Trong tác
phẩm “A Taste of Freedom” (Hương Vị Giải Thoát) của Thiền Sư Thái Lan Ajahn
Chah, có một số lời dạy của ngài, một vị thầy Nam Tông, trích như sau:

“About this mind… In truth there is nothing really wrong with it.
It is intrinsically pure. Within itself it’s already peaceful. That the mind is
not peaceful these days is because it follows moods. The real mind doesn’t have
anything to it, it is simply (an aspect of) Nature. It becomes peaceful or
agitated because moods deceive it…

But really this mind of ours is already unmoving and peaceful…
really peaceful! Just like a leaf which is still as long as no wind blows…

Our practice is simply to see the Original Mind. So we must train
the mind to know those sense impressions, and not get lost in them. To make it
peaceful. Just this is the aim of all this difficult practice we put ourselves
through…

Just this is called “making the mind empty.” It’s empty
but there is still doing. This emptiness is something people don’t usually
understand, but those who reach it see the value of knowing it. It’s not the
emptiness of not having anything, it’s emptiness within the things that are
here.” (Bản Anh dịch
của sư Ajahn Puriso. Link: http://www.accesstoinsight.org/lib/thai/chah/atasteof.html)

Dịch như
sau:

“Về tâm này… Sự thật, không có gì là sai với nó. Nó tự thân trong
sạch. Trong nó, nó đã an định rồi. Rằng tâm này bây giờ không an định chỉ vì nó
chạy theo cảm xúc. Chân tâm không có bất cứ thứ gì với nó, nó chỉ đơn giản là
(một phương diện của) Vạn Pháp. Nó trở thành an định hay dao động bởi vì cảm
xúc lừa gạt nó…

Nhưng thực sự tâm này của chúng ta đã là bất động và an định…
thực sự an định! Y hệt như chiếc lá, nó an định cho tới khi nào gió thổi…

Pháp tu của chúng ta chỉ đơn giản là thấy Bản Tâm. Do vậy chúng ta
phải tập cho tâm những ấn tượng cảm thọ đó, và đừng để lạc trong nó. Để làm cho
nó an định. Đó chính là mục tiêu của tất cả sự thực tập khó khăn này mà chúng
ta gắng vượt qua…

Thế nên, cái này được gọi là “quét cho tâm trống rỗng.” Nó “trống rỗng” nhưng vẫn có sự lưu chuyển
[trong tâm]. Trạng thái vô tâm này là cái mà người ta không thường hiểu được,
nhưng những ai đạt tới [vô tâm đó] sẽ thấy giá trị của việc biết tới nó. Nó
không phải là cái rỗng không của sự không có gì hết, nhưng nó là ‘tánh không’
mà trong mọi pháp nơi đây đã có sẵn.”
(Hết dịch)

Ngôn ngữ
“tâm không biết” thường được gặp trong pháp dạy của Thiền Sư Duy Lực.

Thí dụ,
trong bài “Phật pháp với Thiền tông” do Hòa thượng Thích Duy Lực giảng, trích:

“Nói một cách khác tức là mượn cái không biết của bộ óc để chấm dứt
tất cả cái biết của bộ óc. Dù nói chấm dứt, thật ra chẳng cần tác ý để chấm
dứt, có nghi tình thì nó sẽ tự động chấm dứt tất cả biết.

Tại sao muốn chấm dứt cái sở biết của bộ óc ? Bởi vì cái sở biết
của bộ óc là tướng bệnh, cũng thuộc về cái biết của người mù. Ví như người mù chẳng
thấy mặt trời mà đi hỏi người mắt sáng (người mắt sáng dụ cho người đã ngộ),
người mắt sáng nói : “Mặt trời tròn và nóng”, lời của người mắt sáng nói tròn
và nóng là đúng, nhưng người mù chấp cái vật thể tròn và nóng là mặt trời thì
sai rồi (nghĩa là Phật tánh cần phải tự tánh tự thấy mới được).” (Link: http://duylucthien.wordpress.com/2011/11/12/ph%E1%BA%ADt-phap-v%E1%BB%9Bi-thi%E1%BB%81n-tong/)

Dù vậy, trên
đường tu học luôn luôn cần phải cảnh giác, vì ngôn ngữ không mô tả hoàn toàn đúng
cảnh giới tinh tế của tâm. Bởi vì nói “tâm không biết,” hay nói
“vô tâm,” hay nói “quét sạch cho tâm rỗng không” rồi cũng
dễ bị ngộ nhận. Vì ngôn ngữ chỉ là ngón tay chỉ mặt trăng, nếu chấp từng chữ là
sẽ lầm lạc.

Trong
Tác phẩm “Cội Nguồn Truyền Thừa & Phương Pháp Tu Trì Của Thiền
Tông” của Nguyệt Khê Thiền Sư, bản
Việt dịch của HT Thích Duy Lực, có đoạn vấn đáp sau. Trích:

“…Tăng hỏi: Con ở núi Chung Nam bốn mươi mấy năm, dụng công
như thế này: Niệm đã sanh là vọng niệm, niệm chưa sanh là Phật tánh chơn tâm,
mỗi ngày khởi niệm động niệm mỗi mỗi rõ ràng, lúc niệm chẳng khởi thì tịch mà
chiếu, lúc động niệm thì chiếu mà thường tịch, cũng đều mỗi mỗi rõ ràng, dụng
công như thế hợp với cách tu của Thiền tông chăng?

Sư nói: Ông tu nhiều năm là bậc lão Tôn túc, nhưng dụng công như
thế thật là sai lầm lớn. Ông cho nghiệp thức của kiến, văn, giác, tri là Phật
tánh, Phật tánh như như bất động, đâu thể khởi vọng niệm! Cái tịch mà thường
chiếu với cái chiếu mà thường tịch mỗi mỗi rõ ràng của ông nói, đều là tác dụng
của bộ não, với Phật tánh trọn chẳng dính dáng, nay ông nhận giặc làm con, Phật
nói bọn này thật đáng thương xót! Ông nên đem cái niệm mỗi mỗi rõ ràng đó nhìn
thẳng chỗ hầm sâu vô minh, khi nhân duyên đến, hầm sâu vô minh tan rã, liền
thấy bổn lai Phật tánh. Khi kiến tánh rồi, khởi niệm động niệm, tịch mà thường
chiếu, chiếu mà thường tịch thảy đều là Phật tánh, chẳng cần phân biệt nữa.

*

Tăng hỏi: Người xưa nói “Nhận lấy tự tánh, bổn lai thành Phật,
chẳng nhờ tu trì, chẳng thuộc đốn, tiệm, vạn đức viên mãn, thể tự như như”. Con
từng theo ý này dụng công, một niệm chẳng khởi tức là Phật tánh, chẳng nhờ tu
trì, như thế có phải minh tâm kiến tánh chăng?

Sư nói: “Lời của người xưa nói ấy là lời đã kiến tánh, người chưa
ngộ chẳng thể dùng suy nghĩ để đoán mò. Ông cho một niệm chẳng khởi tức là như
Phật tánh, nhưng một niệm chẳng khởi chỉ là tạm thời, chẳng phải Phật tánh, ông
nên khởi một niệm này hướng vào chỗ chẳng khởi niệm nhìn thẳng, đến khi công
phu thuần thục, “ồ” lên một tiếng, vô thỉ vô minh phá tan, liền thấy Phật tánh,
mới biết tự tâm vốn là Phật, chẳng nhờ tu trì, chẳng thuộc đốn tiệm, cảnh giới
này mới thật là vạn đức viên mãn”.
(Hết trích. Link:

http://old.thuvienhoasen.org/duyluc-coinguontruyenthua3.htm)

Do vậy,
dù nói là lấy “tâm không biết” để tu nhưng cũng là chuyện cực kỳ gian nan, không
dễ tí nào. Y hệt như người hát xiệc đi dây băng qua thung lũng, sơ suất bước chân
là rớt khỏi dây liền.

Cõi sinh
tử này là như thế: không bước đi là sẽ té, và bước đi là phải cảnh giác từng bước
mới vượt qua được. Và đó cũng là nhu cầu cần có các Thiền thất để giúp nhau cảnh
giác và tu tập.

Cư Sĩ
Nguyên Giác

GHI CHÚ:
Một khóa Thiền thất 7 ngày tu tập theo Pháp môn Tổ Sư Thiền, từ ngày 10/06/2012
đến ngày 16/06/2012 sẽ tổ chức ở Quận Cam. Thời khóa biểu tu tập của 7 ngày
thiền thất là từ 5:00 giờ sáng cho đến 8:00 giờ tối mỗi ngày. Tiếp theo là Lễ
Tưởng Niệm năm thứ mười một ngày viên tịch của Cố Đại Đức Trụ Trì Thích Truyền
Mẫn vào lúc 11 giờ trưa ngày 17/06/2012, TỪ 8:00am. Kính mời đồng hương tham
dự. Từ Ân Thiền Đường, 4310 W. 5th Street, Santa Ana, CA 92703. Tel: 714-265-2357714-265-2357. website: http://www.tosuthien.org hoặc http://www.tuanthienduong.org. email: contact@tosuthien.org