Duyên và Nợ

Trong kho tàng văn chương truyền khẩu hay huyền thoại Việt Nam đã có nhiều chuyện duyên-nợ. Chẳng hạn chuyện tích Mưa Ngâu mà dân gian đã có thơ truyền tụng:

Tục truyền Tháng Bảy mưa ngâu.

Con Trời lấy đứa chăn trâu cũng phiền.

Một rằng duyên hai là rằng nợ.

Sợi xích thằng ai gỡ cho ra.

Nhân gian thường không hiểu trong Duyên có Nợ và trong Nợ có Duyên cho nên đã tách biệt Duyên và Nợ. Theo dân gian thì:  
    

1) Nợ là gặp nhau, lấy nhau để đem lại khổ đau, phiền não cho nhau, chẳng hạn như: Mắng chửi, đánh đập, ghen tuông, hành hạ nhau, phá nát tài sản. Nếu là con cái thì lêu lổng, trộm cướp, nghiện ngập xì-ke ma túy, cuối cùng ngồi tù làm khổ cha mẹ, anh chị em. Nợ có nhiều thứ như:

– “Nợ đồng lần” là nợ từ thế hệ này sang thế hệ kia. Thí dụ: Ông bà phải nuôi cha mẹ chúng ta. Cha mẹ chúng ta phải nuôi chúng ta. Rồi chúng ta phải nuôi con. Con chúng ta lại phải nuôi cháu chúng ta. “Nợ đồng lần” cũng có nghĩa là nợ truyền kiếp từ đời này sang đời kia. Thú thực mà nói, ngày nay sau khi học Phât,  nhìn thấy cô gái mang thai tôi thương cảm vô cùng. Có con thì vui đó, nhưng biết bao trách nhiệm, bao gian nan, bao cực nhọc để nuôi con. Khi con khôn lớn chưa chắc đã báo đáp công ơn cha mẹ. Đúng là “nợ đồng lần” của kiếp người.

-“Nợ đời” tức là phải nai lưng ra phục vụ cho đời vô cùng cực nhọc. “Nợ đời”cũng có nghĩa là “kiếp người phải thế”. “Kiếp tằm phải nhả tơ” cũng nằm trong ý này.

2) Duyên là gặp nhau để đem lại sự tốt đẹp và hạnh phúc cho nhau. Duyên có “lương duyên” và “duyên trời”. Trai gái lấy nhau gọi là “kết duyên”.

-Tuy nhiên cũng có những thứ duyên không tốt như “vô duyên”. “Ăn nói vô duyên” tức nói lạc lõng không ăn nhập gì tới chuyện đang bàn.

-Rồi “vô duyên đối diện bất tương phùng”. Vô duyên ở đây có nghĩa là không tâm đầu ý hợp, không cùng một tần số, chỏi lại nhau. Khi đã “vô duyên” rồi thì, ngồi cùng bàn, ở cùng phòng, ăn cùng mâm cũng không thèm nói chuyện với nhau.  Còn xa tít mù khơi nếu tâm đầu ý hợp thì gọi điện thoại, gửi điện thư, lời nhắn liên miên, tâm sự cho thỏa thích.

-Rồi “vô duyên” còn có nghĩa là không thích, không mến, không hấp dẫn. Chẳng hạn như nói, “Tôi vô duyên với đá bóng.” Điều này có nghĩa là dù tôi đã tập đá bóng nhiều lần nhưng cuối cùng đá bóng không phải là sở trường, sở thích của tôi.

-Còn “có duyên” tức là không đẹp lắm nhưng nhìn dễ ưa, dễ mến. “Ăn nói có duyên” là ăn nói vui vui mà hợp lòng người.

-“Có duyên” còn có nghĩa là thích, thích hợp, gắn bó. Chẳng hạn như nói, “Tôi có duyên với Phật pháp.” tức Phật pháp hợp với tôi, dù chỉ nghe qua một vài lần tôi đã hiểu và tin theo.

-Duyên còn có nghĩa là  “do run rủi”, do tình cờ mà gặp nhau, do hoàn cảnh đẩy đưa. Thí dụ: Cùng đi thi, cùng gặp nhau trong một chuyến du lịch, trong một tiệc cưới, trong một ngày hội, cùng học một trường. Cụ Nguyễn Khuyến trong bài thơ khóc Cụ Dương Khuê đã gọi chuyện hai người kết bạn với nhau là “duyên trời” qua câu thơ, “Trong cơn gặp gỡ biết đâu duyên trời”.

-Có một thứ duyên rất tức cười là “duyên con bò”. Tức gặp nhau thì mừng rỡ, thương mến, nhưng sau đâm ra cãi cọ nhau tối ngày, xung đột rồi chia tay.

-Rồi “duyên kiếp” tức do số phận lôi kéo phải ăn ở với nhau suốt đời nhưng không ưng ý. Trong các bản nhạc Bolero ủy mị thường thấy người ta khóc than “duyên kiếp bẽ bàng” rồi có khi “duyên thừa” nữa!

-Rồi “duyên phận” là người ta thì tốt, còn mình thì hẩm hiu, như lấy phải chồng xấu, chồng nghèo, vợ xấu vợ nghèo.

-Duyên còn có thể định nghĩa là “điều kiện”hoặc “hoàn cảnh bên ngoài” để hai sự kiện, hai cá nhân gặp gỡ và tác động vào nhau. Trong hóa học có thể gọi “duyên” là chất xúc tác. Trong Đạo Phật có Thập Nhị Nhân Duyên để giải thích mọi nguyên do của khổ đau, sinh tử luân hồi và vạn pháp trong cõi Ta Bà này.

Theo quan niệm của người đời thì duyên là duyên, nợ là nợ và không thể nào nợ thành duyên. Chẳng hạn không có chuyện chủ nợ đến đòi nợ lại vui vẻ, tha thứ cho con nợ. Nếu không trả nợ thì phải truy tố ra tòa hoặc có thể mướn sát thủ đòi nợ thuê để thanh toán.

Bạn ơi,

Chúng ta có vạn cách để làm cho người ta ghét mình.

Và chúng ta cũng có cả ngàn cách để người ta yêu thương, quý trọng mình.

Vậy thì,

Trong đời này,

Nếu may mắn có Duyên rồi thì hãy củng cố và giữ gìn Duyên ấy.

Hạnh phúc không phải là chuyện tự nhiên hay trên trời rơi xuống.

Mà do nỗ lực, cảnh giác, vun đắp từng ngày.

Xin bạn nhớ cho,

Cái gì cũng có thể bị Quỷ Vô Thường lấy đi.

Cho nên phải uyển chuyển để đối mặt với nó.

Còn nếu như bạn mắc Nợ,

Thì xin bạn công bằng mà trả nợ.

Nhưng hãy trả bằng hạnh nhẫn nhục và vị tha.

Bạn sẽ từ từ sẽ biến Nợ thành Duyên.

Qua câu chuyện Chử Đồng Tử và Tiên Dung Công Chúa,

Nếu bạn là con gái của đại gia,

Lấy phải anh chàng nghèo xơ xác.

Chưa chắc đó là nợ,

Mà có thể là mối lương duyên.

Còn bạn hào hoa, đẹp trai, học giỏi.

Lấy phải “cô bé lọ lem”.

Coi chừng đó lại là mối tình hoa mộng.

Bởi vì biết đâu trong đời bạn “lên voi xuống chó”.

Mà “cô bé lọ lem” đó vẫn còn yêu bạn.

Thì đây chính là người tình chung thủy tuyệt vời.  

Thế thì,

Duyên và Nợ cùng chung một thể.

Do tâm mình biến hiện mà thôi.

Khi bạn yêu thì đó là duyên.

Khi bạn ghét và không ưng thì đó là nợ.

Nếu bạn hiểu được như thế.

Thì bạn sẽ hạnh phúc trong mọi hoàn cảnh của cuộc đời.
Hãy tạm ví dòng sông tuợng trưng cho khổ đau.

Người không biết bơi nhảy xuống đó là cuộc tự sát.

Còn đối với người biết bơi lại là cuộc tắm mát nhẹ nhàng.

Bạn ơi,

Pháp Phật sẽ giúp bạn,

Biến nợ thành duyên,

Biến khổ đau thành hạnh phúc.

Bạn hãy tin như thế.

Đào Văn Bình