Chánh Niệm – Trái Tim Của Thiền Tập

CHÁNH NIỆM – TRÁI TIM CỦA THIỀN TẬP 
Thích Nhuận Hải

Trong truyền thống tu tập
của đạo Phật thì Thiền đóng
vai trò then chốt . Thực tập Thiền
có công năng giúp ta khôi phục
trọn vẹn con người của ta, giúp
ta trở thành tươi mát, định
tĩnh, an lạc và chăm chú để
ta có thể nhìn sâu vào bản
thân và hoàn cảnh để thấy
được thực tại của bản
thân mình và hoàn cảnh . Chính
nhờ cái thấy ấy mà giúp
ta vượt thoát khổ đau và
ràng buộc . Một khi chúng ta trở
nên một con người có an lạc
và hạnh phúc hơn, chúng ta sẽ
không còn làm đau khổ kẻ khác
bằng cách cư xử và nói
năng vụng về sai trái nữa ,mà
chúng ta bắt đầu chuyển hoá
được hoàn cảnh xung quanh và
giúp những người xung quanh được
an lạc, hạnh phúc như ta. Thiền tập
có công năng giúp trị liệu và
chuyển hoá những khổ đau bất
an ở trong ta .

Để có thể thực
tập quán chiếu và nhìn sâu
vào tự thân và hoàn cảnh
xung quanh mình, chúng ta phải biết cách
thức tu tập để khôi phục
lại sự toàn vẹn của con người
mình, biết cách thức để
làm cho mình trở thành tươi
mát, định tĩnh và chăm chú.
Phương cách và nguồn năng lượng
được sử dụng để
làm công việc này là Chánh
niệm. Chánh niệm (Right mindfulness) là một
trong tám chi phần quan trọng của Bát
chánh đạo . Chánh niệm tức
là sự ý thức, sụ có
mặt của tâm ý một cách trọn
vẹn, tự chủ và sáng tỏ ngay
trong mỗi giây phút của hiện tại,
bây giờ và ở đây
. Chánh niệm là khả năng giúp
cho ta ý thức được những
gì đang có mặt, đang xảy ra trong
ta và quanh ta . Năng lượng của
chánh niệm được ví như
là ngồn điện năng chiếu rọi
ánh sáng lên trên đối tượng
thiền quán : như chiếu rọi vào
một trí giác sai lầm, một cảm
thọ bất an, một động tác, một
phản ứng hoặc là một hiện
tượng sinh lý hay vật lý, và
làm cho đối tượng ấy trở
nên sáng tỏ, tươi đẹp và
linh động . Chánh niệm có khả
năng giúp ta nhìn sâu và thấy
rõ được tự tánh và
gốc rễ của đối tượng
mà ta quán chiếu . Thực tập chánh
niệm không phải chỉ trong lúc ngồi
thiền mà phải thực tập thường
xuyên trong đời sống hàng ngày,
trong lúc đi, đứng, nằm và
ngồi ta đều phải ý thức
rõ và làm chủ về mỗi động
tác, mỗi cử chỉ và tâm
ý của ta, không để cho bất
cứ một hành động, một lời
nói và ý nghĩa nào đi ra
khỏi sự kiểm soát và giác
tỉnh của tâm ý . Mọi động
tác ngôn ngữ và tư duy đều
đặt nó dưới ánh sáng
của chánh niệm .

Người thực tập
chánh niệm là người luôn
làm chủ mình, không để cho tâm
ý tán thất trôi lăn theo những
loạn tưởng và bị lôi kéo
bởi những âm thanh sắc tướng
bên ngoài . Đức Phật sở
dĩ được tôn xưng là
một bậc “Điều ngự Trượng
phu” bởi vì Ngài đã nắm
được chủ quyền về thân
tâm của Ngài và hoàn cảnh
xung quanh một cách vững chãi và
thường xuyên . Ngài luôn an trú
trong chánh niệm, trong sự tỉnh thức
trọn vẹn .

Thực tập chánh niệm
giúp ta trở thành một con người
tự chủ và tự do như là
Đức Phật . Chánh niệm giúp
ta tiếp xúc với sự sống,
giúp ta sống sâu sắc và trọn
vẹn mỗi giây phút, giúp ta thực
tập quán chiếu để nhìn sâu,
để thấy và để hiểu .
Hoa trái của sự thực tập chánh
niệm quán chiếu đó là sự
kiến đạo, sự giác ngộ và
giải thoát . Trong quá trình thực
tập, những sợi dây ràng buộc
(triền sử) từ từ được
tháo mở, những nội kết
khổ đau như sợ hãi, hận thù,
giận dữ, nghi kỵ, đam mê v.v… từ
từ được chuyển hoá,
biên giới của sự chia cắt
phân biệt từ từ được
mở tung : và mối liên hệ giữa
ta và người trở nên dễ
dàng, sự an lạc và niềm vui sống
tự nhiên xuất hiện, hành giả
sẽ cảm thấy mình như một đoá
hoa đang từ từ hé nở
. Nguồn an lạc của thiền tập rất
mầu nhiệm là thế .

Thực tập thiền là
làm lắng yên và ngưng tất cả
vọng niệm, loạn tưởng để
cho tâm ý của chúng ta trở nên
định tĩnh sáng tỏ . Sự thực
tập và biểu hiện cụ thể của
thiền đó là đời sống
có ý thức và có năng
lượng của chánh niệm . Khi đang
làm gì ta có ý thức trọn
vẹn về công việc ta đang làm,
khi có ý thức, có tự chủ
và có sự trầm tĩnh tức
là chúng ta đang có chánh niệm,
có sự tự chủ . Ngược
lại, lúc làm mà chúng ta không
biết là ta đang làm, lúc đi
mà không biết mình đang đi
v.v…tức là ta đang ở trong tình
trạng thất niệm quên lãng vì
tâm ý không có mặt một cách
trọn vẹn với giây phút đang
là . Chánh niệm là một nguồn
năng lượng rất sáng đẹp
và quý báu ; nếu không biết
thực tập, không biết sống trọn
vẹn với nguồn năng lượng
ấy với mỗi phút giây hiện
tại thì chúng ta sẽ không thể
nào tạo nên nguồn an lạc, vững
chãi và hạnh phúc chân thật
được .

Chánh niệm là trái
tim thiền tập trong đạo Phật, là
nguồn năng lượng quán chiếu
không thể thiếu của một thiền
giả . Thực tập chánh niệm đưa
đến định lực và tuệ
giác . Thành tựu được
định lực thì ta sẽ thành
tựu được tuệ giác, và
nhờ tuệ giác mà ta thấy được
chân tướng của sự vật
và của cuộc đời . Ta có
thể xây dựng đời sống
an vui và hạnh phúc cho chính mình
và mọi người xung quanh .

(Nguyệt san Giác
Ngộ số 49 )