49. Vòng Hoa Phúng Điếu

Thưa
quý thính giả,

Chúng
tôi nhận được bức thư dài của một vị thính giả gửi
tới, hỏi về vấn đề rất thiết thực trong đời sống
hằng ngày. Chúng tôi xin gửi tới quý thính giả nội dung
bức thư, sau đó sẽ xin góp ý với vị thính giả đã đề
ra câu hỏi. Thư viết như sau:

Kính
gửi Ban Biên Tập Thư Viện Hoa Sen,

Trong
tuần qua, nhân bà bạn của mẹ tôi tạ thế, tôi gặp một
vấn đề khiến cứ phải suy nghĩ mãi. Vì vậy tôi viết thư
này nhờ quý vị tìm cho một giải pháp thỏa đáng. Câu chuyện
như sau:

Bác
này khi còn ở Việt Nam, nhà bác ngay cạnh nhà tôi. Bác có
hai con thì người con trai là bạn anh tôi, con gái bác là bạn
tôi, nên hai gia đình thân nhau lắm. Nghe tin bác mất, tôi đưa
ngay mẹ tôi tới nhà bác, trước là an ủi các con bác, sau
là phụ giúp những việc linh tinh trong tang lễ, coi như việc
nhà.

Vì
ở ngay tại Orange County, nơi được coi là thủ đô tỵ nạn,
nên cũng như tất cả những tang lễ khác, mọi việc đã có
nhà quàn lo chu tất, tang gia chỉ có việc đăng cáo phó, sắm
sửa hương nến để bầy trên bàn thờ, vân vân. Tưởng chuyện
đơn giản, nhưng mà không phải vậy, riêng cái vụ cáo phó,
đã có chuyện phiền rồi.

Gia
đình bạn tôi khi xưa vốn nghèo, nhưng nhờ học giỏi, nên
anh của bạn tôi được một gia đình vọng tộc gả con gái.
Đến chỗ ghi tên thông gia, vợ anh đòi phải in tên mẹ chị
ấy là bà quả phụ Thiếu Tướng. Bạn tôi góp ý:

–
Em nghĩ là nếu bác trai còn thì đề thông gia là gia đình
Thiếu Tướng mới có lý do. Vả lại, Thiếu Tướng là đương
nhiệm kìa, mình đã di tản sang đây, bác đã thôi đi làm
thì phải đề là nguyên Thiếu Tướng. Bác đã mất thì lại
phải đề là cố Thiếu Tướng.

Chị
dâu bạn tôi sầm mặt lại, không thèm nói gì nữa. Chồng
chị vội xuê xoa, kiểu “dĩ hòa vi quý “:

– Ăn nhằm gì, cái cáo phó ý mà. Đương nhiệm thì ba chị ấy
nay đã lên đến Đại Tướng rồi ấy chứ. Mà ông có mất
rồi thì mới ghi là bà quả phụ, ai chả biết.

Thế
là thông qua. Sang đến chữ “Xin miễn phúng điếu”. Mục
này thì anh của bạn tôi phát pháo đầu tiên. Anh lên giọng
giảng giải:

–
Phúng điếu làm phiền người ta tốn tiền vô ích. Ngày xưa
thời phong kiến, khi cha mẹ quan lớn chết thì hủ tục phúng
điếu là một dịp để quan lớn moi tiền thuộc cấp, và
thuộc cấp hối lộ quan lớn, qua hình thức phúng điếu cụ
cố. Hoặc là ở nhà quê nghèo khổ, phúng điếu là một cách
lân bang hàng xóm giúp đỡ cho nhà đám có tiền mà làm đám
ma. Tới chừng chính nhà mình có chuyện thì người ta trả
lễ, giúp lại mình ý mà. Bây giờ có ai quan quyền hoặc túng
thiếu gì đâu mà lấy phúng điếu của người ta.

Anh
nói thì cũng có lý, bạn tôi hỏi thêm:

–
Thế có ghi là “Xin miễn phúng điếu, kể cả hoa” không?

Bây
giờ có lẽ chị dâu bạn tôi đã nguôi ngoai, nên góp lời:

–
Dĩ nhiên, phần lớn phúng điếu là hoa đó. Phải ghi vào chứ.
Hoa là vô ích nhất. Được có vài ngày đã héo mất rồi.
Mà mỗi vòng hoa cả trăm bạc, phí tiền. Chẳng thà để tiền
làm việc thiện lại còn có ích hơn. Cứ để cái hộp trên
bàn thờ, dán vào tờ giấy ghi là “Xin miễn phúng điếu,
quý vị có lòng xin bỏ tiền vào hộp để làm việc thiện”.

Bạn
tôi hỏi:

–
Như thế làm sao biết được họ bỏ vào hộp bao nhiêu, để
sau này nhà họ có việc mình còn trả lễ cho người ta?

Chị
dâu nguýt:

–
Thì chính là để dẹp luôn cái hủ tục trả lễ ấy đấy.
Lễ qua lễ lại chỉ tốn thì giờ!

Bạn
tôi cười nhạt:

–
Mà tốn tiền nữa ấy chứ, anh chị nhỉ ? Bây giờ nhận
lễ thì sau này anh chị phải trả lễ đấy, không đến phiên
em đâu. Con trai báo hiếu cha mẹ mà.

Có
lẽ thấy tình hình găng, mẹ tôi xen vào, giọng nghẹn ngào:

–
Các con à, mẹ các con với bác cũng như chị em nên bác có
vài lời, các con nghe thì nghe, không nghe thì bỏ, coi như bà
già nói xàm, đừng có giận. Vào thời bác, đám tang cha mẹ
quan trọng lắm, vì đó là cơ hội cuối cùng cho người con
có dịp tỏ lòng thương kính cha mẹ, cảm tạ công ơn nuôi
dạy, chín tháng cưu mang, ba năm bú mớm, bế ẵm, rồi còn
vất vả mấy chục năm trời, dạy dỗ, lo cho con đi học nên
người. Thời bác, khi cha mẹ chết, người đến phúng điếu
dù ít tuổi, dù vai vế thấp, mình cũng rạp người xuống
lạy tạ người ta, cảm ơn người ta đã đến thăm viếng
hương hồn cha mẹ mình. Đó là một cách để báo hiếu cha
mẹ lần cuối cùng, trước khi xa cách vĩnh viễn đó các con
à. Ngày nay cha mẹ chết, người ta đem vòng hoa tới phúng
viếng vong linh cha mẹ mình, cho nó bớt tẻ lạnh, bớt tội
nghiệp cái thi hài nằm trong nhà xác, mà mình lại tính toán,
không muốn cho người chết được ấm cúng với vòng hoa thơm,
vòng hoa vĩnh biệt, ướp mùi hương lần cuối cùng, cho
cả cuộc đời vất vả vì con, bác thật là buồn quá !

Thấy
mẹ tôi rơm rớm nước mắt, tôi vội cáo từ để đưa mẹ
về, kẻo mẹ giận lại phát lên cơn bệnh cao máu.

Về
nhà rồi, tôi cứ suy nghĩ hoài. Trong đời sống hằng ngày
tại nước ngoài, tôi thấy chúng ta cũng đã du nhập một
số tục lệ của người Tây Phương, nhiều cái cũng hay. Tôi
cũng đã dự mấy đám tang trong sở, người Mỹ họ không
lấy tiền phúng điếu, mà đưa cho mình tên một cơ quan từ
thiện, yêu cầu mình gửi thẳng ngân phiếu ghi số tiền mà
mình muốn phúng điếu đến địa chỉ đó. Số tiền gửi
tặng cơ quan từ thiện này, cuối năm lại được trừ thuế,
mà tiền thì lại được tiêu vào việc có ích lợi. Tôi thấy
làm vậy thực tế hơn là mua vòng hoa, vài ngày đã héo, cũng
phí tiền thật. Tuy nhiên, những lời nói đầy tình nghĩa
của mẹ vẫn văng vẳng bên tai, khiến cho tôi cứ bâng khuâng
hoài, nên viết thư này xin Ban Biên Tập cho biết ý kiến.

Cảm
ơn quý vị.

Nguyễn
Kim Trang

 
 

Thưa
quý thính giả và bà Kim Trang,

Chúng
tôi xin cảm ơn bà đã gửi tới một lá thư trình bày rất
chi tiết. Chúng tôi cũng xin được chúc mừng bà hãy còn mẹ
già minh mẫn, mẹ con được sống chung với nhau. Căn cứ vào
lời dạy của cụ “Thời bác, khi cha mẹ chết, người
đến phúng điếu dù ít tuổi, dù vai vế thấp, mình cũng
rạp người xuống lạy tạ người ta, cảm ơn người ta đã
đến thăm viếng hương hồn cha mẹ mình.” là quan điểm
của thế hệ người Việt Nam trưởng thành trước năm 1945,
chúng tôi đoán rằng năm nay cụ cũng cỡ gần tám chục tuổi
rồi, phải không ạ? Một lần nữa, chúng tôi xin chúc mừng
bà. 

Có
những người bạn của chúng tôi đã buồn bã than rằng mỗi
khi gặp cha mẹ trong nursing home, các cụ không còn nhận ra
được con cái, mà ngơ ngác hỏi: “Ông, bà là ai?”, thấy
đau lòng quá. Họ áy náy rằng muốn giữ các cụ trong nhà
thì không có khả năng và phương tiện, vì mình cũng phải
đi làm kiếm sống, lại yếu đuối, không thể bế ẵm làm
vệ sinh cho cha mẹ, như những chuyên viên được. Có gia đình
thương cha mẹ già, giữ cha mẹ trong nhà, nhưng không thường
xuyên tắm rửa cho các cụ được, khi sở xã hội tới quan
sát, thân nhân bị kết tội “bỏ bê” các cụ. Vì
lý do đó, họ yêu cầu chuyển các cụ vào nursing home, để
được các chuyên viên săn sóc, đúng tiêu chuẩn hơn. Về
mặt vật chất, vệ sinh, thì có thể đúng tiêu chuẩn hơn
đấy, nhưng thiếu giọng nói tiếng cười của con cháu, các
cụ cứ héo hon dần. Hoàn cảnh sống đã khác với khi còn
ở quê nhà, nên cũng có những điều mà mình muốn làm cho
nhau, nhưng không còn có thể được nữa.

Cho
nên, trong vấn đề “hội nhập với nền văn hóa
Tây Phương”, cũng có nhiều điều rất tốt. Nhưng
cũng có những điều chúng ta nên suy nghĩ thêm. Một trong những
điều đó là “vòng hoa phúng điếu”

Thưa
quý vị,

Không
riêng gì cụ thân sinh bà Kim Trang không đồng ý, mà chính
chúng tôi cũng thấy rất lấn cấn trong việc “tang gia
từ chối vòng hoa phúng điếu” này. 

Có
lẽ chúng ta đều đồng ý với nhau là hoa đem lại cho cuộc
đời rất nhiều ý nghĩa. Ngay từ lúc một em bé chào đời,
em đã được hưởng mùi hoa thơm mà mọi người mang tới
mừng đón em. Rồi từ đó, hằng năm, mỗi buổi mừng Sinh
Nhật của em, phòng tiệc lại tràn ngập hoa tươi trang trí,
nếu em se mình nhức mẩy, bạn bè thân thuộc của cha mẹ
tới thăm cũng đem hoa tới chúc em mau lành. Rồi em lớn lên
đi học, đi thi, mỗi dịp lễ lạc là lại có hoa bày biện
khắp nhà. Khi em có người yêu, hoa cũng là cầu nối, nói
giùm những lời em muốn nói mà không ra lời. Trong thời gian
yêu đương, hoa đã giúp hòa giải biết bao nhiêu là giận
hờn giữa đôi trẻ. Rồi khi đôi trẻ quyết định cùng nhau
đi trọn đường đời, trong ngày cưới, món quà đầu của
đôi uyên ương tặng nhau, cũng là một bó hoa tươi, biểu
tượng của cuộc tình đầy yêu thương, tràn ngập hạnh phúc.
Trong suốt cuộc sống chung dài đằng đẵng, hoa đã không
biết bao nhiêu lần hàn gắn những hiểu lầm, những vô ý,
đôi khi có thể làm rung rinh tổ ấm. Hoa đã làm đẹp cuộc
đời đôi bạn cho tới khi đôi trẻ trở thành có tuổi, thì
đó lại là lúc hai mái đầu bạc cùng nhau bưng bình hoa lên
chùa cúng Phật, dâng lên Đức Mẹ, Đức Chúa, Đền Thánh,
vân vân, tỏ lòng thành kính đối với các đấng thiêng liêng.

Hoa
không chỉ giúp xây đắp tình cảm trong gia đình, hoa còn làm
đẹp đời sống của mọi người trong xã hội. Không thể
kể xiết đã có biết bao nhiêu lần trong cuộc đời, bình
hoa thay mình nói lên lời cảm ơn, lời xin lỗi, lời âu yếm
trong tình thân quyến, tình bạn, tình lân bang hàng xóm…vân
vân. Một bình hoa tươi tuy không biết nói, nhưng thật là
cảm kích xiết bao qua ý nghĩa thầm kín mà bình hoa mang lại.

Rồi
thì những ngày vui tưng bừng như ngày Tết, lễ Phật Đản
Sinh, lễ Chúa Giáng Sinh, ngày Valentine, Father’s Day, Mother’s
Day, ăn mừng tân gia, đón bạn từ xa tới, mừng đoàn tụ
gia đình, vân vân, luôn luôn có sự hiện diện của bình hoa.
Bất cứ cuộc hội hè, đình đám, họp mặt lớn nhỏ nào
cũng đều phải trang trí bằng hoa. Người đời thượng cổ,
hoặc tại những bộ lạc bán khai nơi rừng sâu núi thẳm,
cũng dùng hoa để trang điểm. Hoa và người bước cùng nhịp
bước trong cuộc đời như bóng với hình.

Riêng
đối với đạo Phật thì hoa rất là quan trọng. Hoa là biểu
tượng của một nền giáo lý thâm áo, sâu sắc, nhắc nhở
mọi người rằng, cũng như tất cả các hiện tượng trong
thế giới tương đối, vẻ đẹp của hoa cũng không tồn tại
vĩnh viễn, mà sẽ trải qua bốn sự chuyển biến trong một
khoảng thời gian, là chu kỳ của Sinh, Trụ, Dị, Diệt. 

Khi
bông hoa bắt đầu nở, là “Sinh”, vẻ tươi đẹp tồn tại
một thời gian ngắn, là “Trụ”, tiếp đến là sự thay
đổi, chuyển qua mầu héo úa, là “Dị”, rồi tàn lụi,
quắt lại, là “Diệt”. Chỉ cần quan sát bông hoa từ
Sinh đến Diệt, người mẫn cảm cũng có thể nắm bắt được
giáo lý nhà Phật về “Vô Thường”.

Thưa
quý thính giả,

Hoa
gắn bó với cuộc đời con người sâu sắc, tình nghĩa như
thế, vậy tại sao trong buổi lễ vĩnh biệt cha mẹ, bạn bè,
người thân, chúng ta lại không cho bông hoa tới tỏa hương
thơm để âu yếm tiễn đưa thi hài người quá cố đến nơi
an nghỉ cuối cùng? Biết đâu thần thức người quá vãng
lại chẳng cảm thấy buồn tủi, bơ vơ, trong khung cảnh nhà
quàn lạnh lẽo vì thiếu hoa? Hơn nữa, mùi hoa tươi thơm ngát
tỏa lên cũng giúp cho bầu không khí trong nhà quàn bớt vẻ
lạnh lùng, ghê rợn. Thế thì tại sao chúng ta lại tước
đoạt món lễ vật thanh khiết dành cho người quá cố ấy?
Cũng nên nhớ rằng vòng hoa phúng điếu là dành cho người
chết, chứ không phải để tặng người sống. Nếu người
đến phúng viếng có vì tình cảm với người sống mà đem
hoa tới, thì cũng nên cảm nhận vòng hoa, đem trang hoàng tang
lễ với nguyện ước thần thức cha mẹ được hoan hỉ, vì
thấy con cái được nhiều người quý mến, nên người quá
cố cũng được hưởng lây. 

Cũng
như bà chị dâu kể trên, có một số người viện lẽ rằng
đem hoa đến nhà quàn là một sự phí phạm, vì chỉ vài ngày
thì đã đem người chết đi chôn rồi. Nếu lý luận theo kiểu
đó thì sự xức nước hoa của mọi người cũng là phí phạm,
vì chỉ được một ngày là hết mùi thơm, hoặc ăn những
bữa tiệc linh đình tốn tiền làm chi cho phí, chỉ một lúc
sau thì bao tử cũng tiêu hóa hết. 

Người
ta kiếm tiền để làm gì? Xin thưa rằng chính là để tiêu
vào những việc cần phải tiêu. Nhưng thật ra tại nhiều
nơi, nhất là ở Hoa Kỳ, dường như người ta đã tiêu phần
lớn số tiền kiếm được vào những việc không hẳn là
rất cần thiết, thí dụ, quần áo chưa rách, nhưng đã mua
quần áo mới, không phải vì cần mà vì thích vẻ đẹp theo
thời trang. Xe cộ, nhà cửa, tuy vẫn đủ dùng, nhưng cũng
mua cái mới, đẹp hơn. Nếu so sánh thì vòng hoa tiễn người
thân ra đi vĩnh viễn, còn cần thiết hơn tất cả những sự
chi tiêu kể trên. Và nếu phải tính toán đến việc dẹp
chuyện mua hoa phúng điếu, để dành tiền làm việc thiện,
thì có lẽ nên dẹp chuyện mặc theo mốt này nọ, ăn tại
nhà hàng nổi tiếng kia để lấy tiền làm việc thiện, trước
khi dẹp chuyện phúng điếu bằng hoa

Bà
Kim Trang viết trong thư rằng con dâu bà cụ quá cố đề nghị
là “Cứ để cái hộp trên bàn thờ, dán vào tờ giấy
ghi là “Xin miễn phúng điếu”, quý vị có lòng xin
bỏ tiền vào hộp để làm việc thiện”….

Thưa
quý thính giả,

Chúng
tôi cũng đã từng thấy những chuyện tương tự xảy ra trong
sở làm của người ngoại quốc. Họ yêu cầu các đồng nghiệp,
ai muốn phúng điếu thì ký ngân phiếu gửi thẳng tới một
cơ sở tôn giáo, hoặc một hội từ thiện nào đó, mà họ
nêu ra. 

Nhưng
mỗi nền văn hóa lại có những nét đẹp truyền thống riêng.
Những đám tang người Tây Phương mà chúng tôi tham dự, thường
chỉ đưa người qua đời tới huyệt mộ, rồi mọi người
ra về, trong khi người Việt Nam khi đi đưa đám tang là đứng
chờ cho tới lúc mắt nhìn thấy thi hài người quá cố đã
được “vùi sâu chôn chặt”, còn thắp nén hương cuối
cùng để ngỏ lời vĩnh biệt trước khi ra về.

Đối
với những người thấm nhuần nền văn hóa Đông Phương,
thì cách xử sự lại cũng có sự tinh tế riêng. Người Đông
Phương rất nhậy cảm trong những chuyện như là “làm
việc thiện phải từ tâm khởi”. Đối với họ, làm
việc thiện là một chuyện hoàn toàn tự nguyện, do sự “phát tâm”, có nghĩa là khởi tâm từ bi muốn giúp đỡ
người khác. Sự “phát tâm” này là chuyện mỗi người
đều làm trong suốt chiều dài của cuộc đời, trừ những
người keo kiệt, bần tiện. Và cũng không cần phài chờ đến
lúc có người chết, họ mới đem tiền đáng lẽ để phúng
điếu, chuyển sang làm việc thiện, một kiểu “kéo giỗ
làm chạp” như vậy. Đối với người Đông Phương, “gợi
ý” như thế là thiếu tế nhị, nó có nghĩa như là phải
có người “dậy bảo”, thì họ mới biết làm việc thiện.

Một
câu hỏi cũng nên nêu ra, là có phải tất cả những người
Tây Phương đều không phúng điếu bằng hoa, mà gửi tiền
cho hội từ thiện chăng? Xin thưa rằng không hẳn như vậy.
Điển hình là hằng năm, vào ngày lễ Memorial Day, đích thân
Tổng Thống đến đặt vòng hoa tại nghĩa trang anh hùng tử
sĩ, để cảm niệm lòng ái quốc của họ. Mỗi khi có nhân
viên trong chính phủ, trong các cơ quan qua đời, thì những
cơ quan liên hệ cũng gửi hoa tới phúng điếu. Ngay chính thông
gia và bạn bè của chúng tôi là người ngoại quốc, ở tận
các tiểu bang xa xôi, cũng đặt mua hoa gửi tới kính viếng
khi cha mẹ chúng tôi tạ thế, chia sẻ nỗi buồn với chúng
tôi. 

Cũng
nên xét lại trường hợp có thể coi như thiếu tế nhị,
là tang gia đặt cái hộp ngay trên bàn thờ vong linh, với hàng
chữ “Xin miễn phúng điếu, quý vị có lòng xin bỏ
tiền vào hộp để làm việc thiện”. Sự kiện này rất
dễ gây bối rối, sượng sùng cho người khách đến viếng,
vì có thể họ quen dùng thẻ, nên không đem theo tiền để
bỏ vào hộp, cảm thấy như có những cặp mắt nhìn soi mói,
chê cười là keo kiệt.

Chúng
ta đón mừng em bé vào đời bằng hoa tươi thơm ngát, cũng
nên tiễn biệt người đã trải qua một đời lao nhọc bằng
vòng hoa tươi, vòng hoa tình nghĩa làm ấm áp vong linh một
người phải đành đoạn từ bỏ cuộc đời mà ra đi … biền
biệt….

Ban
Biên Tập

Bài
này đã được phát thanh trên làn sóng AM
1480 (KVNR) tại Nam California 
ngày 25-2-2006 và ngày 26-02-2006 trên làn sóng AM1520
(KYND) &
AM 880 (KJOJ) tại
Houston, Texas