08. Phật Tánh, Câu Cá Và Bài Diễn Văn Hay Nhất Thiên Niên Kỷ

Đức
Phật dạy rằng: “Tất cả các loài chúng sanh đều có
Phật tánh mà vì mê mờ nên không nhận ra”. Các loài
chúng sanh ở đây để chỉ các loài “hữu tình chúng sanh”,
là những loài có các cơ quan cảm giác, có những phản ứng
tâm lý, theo quan điểm của nhà Phật thì đó là những “Chánh
Báo” của dòng sanh tử luân hồi. Còn những “vô tình chúng
sanh” như cây cỏ, gỗ đá thì chỉ là những “Y Báo”, xuất
hiện trong Biển Tâm mênh mông và được những “Chánh Báo”
nhận biết tùy theo duyên nghiệp của họ, thí dụ người
và cá không nhận biết dòng sông giống nhau, đối với cá,
dòng sông là nguồn sống, là nơi sanh trưởng, là thành phố,
là quốc độ, là tổ ấm, trong khi con người thì không thể
ăn ngủ ở dưới sông được, nhìn thấy chiều sâu hun hút
của dòng nước là đã sợ chết đuối rồi.

Phật
là “Giác“, Phật tánh là Giác tánh, là “Cái Thấy
Biết”, là bản thể của sự sống. Đức Phật đã giác
ngộ, đã “hội nhập lại được Cái Thấy Biết” này, đã
“thực chứng” được “bản thể thanh tịnh bất sanh bất diệt”.
Chúng sanh thì chưa nhận ra, vẫn tưởng rằng bản thân mình,
“cái tôi”, là cái vọng tâm sanh diệt với mọi suy nghĩ liên
miên bất tận trong bộ óc của cái thân xác này.

Qua
sự giác ngộ, đức Phật nhận ra rằng “tất cả chúng
sanh đều có bản thể thanh tịnh (Phật tánh, Giác tánh) như
nhau, chỉ vì không nhận ra được mà bị vô minh lôi cuốn
vào vòng luân hồi sanh tử“. Cho nên đức Phật tận
tụy truyền bá đạo Giải Thoát, dạy chúng sanh chấm dứt
những hành vi tạo nên nghiệp ác, siêng làm những việc tạo
nên nghiệp thiện, chuyển nghiệp xấu thành nghiệp tốt, là
giai đoạn tu hành trong Nhân và Thiên Thừa. Rồi sẽ tiến
tới giai đoạn tu hành trong Bồ Tát Thừa và Phật Thừa là
“thanh tịnh hóa tâm” để “Tâm bổn lai thanh tịnh” xuất hiện,
giác ngộ hoàn toàn, như đức Phật. 

Vì
thế, bất cứ ở trong giai đoạn tu hành nào, một người
Phật tử chân chính vẫn phải “tin sâu nhân quả”, tránh tạo
nghiệp ác, không làm tổn hại, gây đau khổ cho chúng sanh.

Tuy
nhiên, đôi khi vì không nhận định sâu xa, chúng ta vô tình
gây nghiệp ác, làm đau đớn cho chúng sanh cũng có Phật tánh,
cũng có thân nhân gia đình cha mẹ con cái, cũng biết yêu thương
như mình. 

Đức
Đạt Lai Lạt Ma có câu truyện nói về vấn đề “Câu
cá giải trí có tạo nghiệp không?” trong cuốn “Phật
Giáo Truyền Thống Tây Tạng“, như sau:

…”…Nói
về nghiệp sát sinh thì, nếu chúng ta giết, dù chỉ con vật
nhỏ nhít nhất, cũng tạo nên một ác nghiệp. Một vài nền
triết học hay trường phái tư tưởng cho rằng nếu ta giết
một chúng sinh như con cá, thì đây không phải là một ác
nghiệp, và sẽ không có quả báo xấu nào cả. Họ nghĩ rằng
một con cá thì không có tâm, nghĩa là không cảm thọ đau
khổ. Nhưng nếu suy xét một cách cẩn thận, ta có thể xác
định con cá có tâm hay không .

Không
cần phải nghiên cứu Pháp mới biết được một con cá có
tâm hay không, mà chỉ cần quan sát ta cũng có thể hiểu được
điều này . Chúng ta nên xem xét làm thế nào những người
chài lưới cố bắt cá. Những ông chài đặt thực phẩm trên
đầu lưỡi câu và ném lưỡi câu xuống nước. Khi một con
cá trông thấy thức ăn, nó phát sinh tham ái mạnh mẽ muốn
ăn miếng mồi ấy …Như thế, khi con cá nghĩ mình trông thấy
một vật ăn được, là nó phải có một cái tâm. Con cá phát
sinh ước muốn ăn và tiến lại gần miếng mồi phải có
một cái tâm. Nếu cá không có tâm, thì nó sẽ không bao giờ
đến gần miếng mồi đầu lưỡi câu, vì nó sẽ không bao
giờ phát sinh ước muốn ăn miếng mồi ấy . Từ ví dụ này
chúng ta có thể hiểu rằng quả thực cá cũng có tâm.

Cũng
tương tự, nếu ta xem xét cái gì xảy ra khi một con cá bị
bắt, ta có thể quan sát thấy nó có tâm hay không. Khi con cá
mắc câu bị lôi lên khỏi mặt nước, thân thể nó chảy
máu, và nó dẫy dụa cùng khắp. Lúc đó con cá vô cùng đau
khổ. Do quan sát những hành vi của con cá và nỗi thống khổ
của nó, ta có thể hiểu rằng cá có một cái tâm. Bởi thế,
nếu ta giết một con cá, ta vẫn phải chịu ác nghiệp về
sát .

Nếu
ta giết bất cứ một hữu tình (sentient being) nào, nghĩa là
một sinh vật có tâm thức (mind), thì ta sẽ gây ra một ác
nghiệp. Thực không cần thiết phải chấp nhận giáo lý Phật
về vấn đề này; mà đúng hơn ta nên nhìn tận mắt để
xem những hữu tình như sâu bọ và súc vật có kinh nghiệm
qua khổ đau hay không.

Nếu
ta gây đau khổ cho bất cứ một chúng sinh nào, ta sẽ tạo
một ác nghiệp. Bởi thế, dù một chúng sinh lớn hay nhỏ,
ta đều nên tránh làm tổn thương hay giết nó.”

Không
riêng gì người Phật tử chúng ta nhận thức được là con
vật cũng có tâm linh, cũng có những niềm vui, nỗi buồn như
người, trong câu chuyện “Bài diễn văn hay nhất thiên
niên kỷ ” cũng nói lên được những tình cảm buồn
vui, đau khổ, yêu thương chân thật của loài vật. Câu chuyện
như sau:

“Bài
diễn văn của Luật sư George Graham Vest tại một phiên tòa
xét xử vụ kiện người hàng xóm làm chết con chó của thân
chủ, được phóng viên Wiliam Safire của báo The New York Times
(Nữu Ước thời báo) bình chọn là hay nhất trong tất cả
các diễn văn, lời tựa trên thế giới trong khoảng 1,000 năm
qua.

Thưa
quý ngài hội thẩm,

Người
bạn tốt nhất mà con người có được trên thế giới này
có thể một ngày nào đó hóa ra kẻ thù quay ra chống lại
ta. Con cái mà ta nuôi dưỡng với tình yêu thương hết mực
rồi ra có thể là một lũ vô ơn.

Những
người gần gũi thân thiết ta nhất, những người ta gửi
gắm hạnh phúc và danh dự, có thể trở thành kẻ phản bội,
phụ bạc lòng tin cậy và sự trung thành. Tiền bạc mà con
người có được, rồi sẽ mất đi. Nó mất đi đúng vào
lúc ta cần đến nó nhất. Tiếng tăm của con người cũng
có thể tiêu tan trong phút chốc bởi một hành động dại
một giờ. Những kẻ phủ phục tôn vinh ta khi ta thành đạt
có thể sẽ là những kẻ đầu tiên ném đá vào ta khi ta sa
cơ lỡ vận. Duy có một người bạn hoàn toàn không vụ lợi
mà con người có được trong thế giới ích kỷ này, người
bạn không bao giờ bỏ rơi ta, không bao giờ tỏ ra vô ơn hay
tráo trở, đó là con chó của ta.

Con
chó của ta luôn ở bên cạnh ta trong phú quý cũng như lúc
bần hàn, khi khỏe mạnh cũng như lúc ốm đau. Nó ngủ yên
trên nền đất lạnh, dù gió đông cắt da cắt thịt hay bão
tuyết vấp vùi, miễn sao được cận kề bên chủ là được!
Nó hôn bàn tay ta dù khi ta không còn thức ăn gì cho nó. Nó
liếm vết thương của ta và những trầy xước mà ta hứng
chịu khi va chạm với cuộc đời tàn bạo này. Nó canh giấc
ngủ của ta như thể ta là một ông hoàng, dù ta có làm một
gã ăn mày. Dù khi ta đã tán gia bại sản, thân tàn danh liệt,
thì vẫn còn, con chó trung thành với tình yêu nó dành cho ta
như thái dương trên bầu trời. Nếu chẳng may số phận đá
ta ra rìa xã hội, không bạn bè, vô gia cư thì con chó trung
thành chỉ xin ta một ân huệ là cho nó được đồng hành,
cho nó được làm kẻ bảo vệ ta trước hiểm nguy, giúp ta
chống lại kẻ thù. Và một khi trò đời hạ màn, thần chết
đến rước linh hồn ta đi, để lại thân xác ta trong lòng
đất lạnh, thì khi ấy, khi tất cả thân bằng quyến thuộc
đã phủi tay sau nắm đất cuối cùng và quay đi để sống
tiếp cuộc đời của họ. Thì khi ấy vẫn còn bên nấm mồ
ta – con chó cao thượng của ta, nằm gục mõm giữa hai chân
trước, đôi mắt ướt buồn vẫn mở ra cảnh giác, trung thành
và chân thực ngay cả khi ta đã chết rồi!”

Để
có thể Giác Ngộ lại Bản Thể Tuyệt Đối như đức Phật
là một việc làm khó khăn và lâu dài. Tuy vậy, ngay khi mới
bước lên con đường đi tới, chúng ta đã có được những
niềm an vui nếu chúng ta nhìn muôn loài chúng sinh bằng con
mắt bình đẳng, không giết hại chúng, tuân theo những điều
Phật dạy trong giới răn thứ nhất là “không sát sanh”. Nếu
chúng ta có thể giảm thiểu bớt những ham muốn, buông xả
bớt những thói quen có thể làm cho chúng ta chìm đắm trong
sự suy nghĩ bất công với muôn loài, cứu giúp chúng sanh mà
không sát hại, là chúng ta đã dũng tiến trên con đường
giác ngộ giải thoát.

Trong
lần phát thanh kỳ trước quý thính giả và các bạn đã nghe
Krishnamurti nói về mối giao cảm với muôn loài. Ngài
nói: 

“Dường
như chẳng bao giờ chúng ta có chút cảm xúc nào hướng về
muôn loài trên trái đất. Nếu như chúng ta thiết lập được
mối giao hảo sâu xa bền chắc với thiên nhiên thì chúng ta
đã chẳng bao giờ giết con vật để được ngon miệng, chẳng
bao giờ làm tổn thương, mổ xẻ con khỉ, con chó, những con
vật trong phòng thí nghiệm, đang khi nó còn sống, vì lợi
ích của chúng ta. Chúng ta sẽ tìm những cách khác để điều
trị vết thương, để cứu mạng chúng ta. Nhưng điều trị
tâm hồn thì lại hoàn toàn khác. Sự hồi phục sẽ tới từ
từ nếu chúng ta sống hài hòa với thiên nhiên, với trái
cam trên cành cây, với nhánh cỏ nhú lên từ kẽ nứt xi măng,
và với những ngọn đồi nằm ẩn dưới những tầng mây
bao phủ.

Đây
không phải nói theo tình cảm tầm phào hoặc tưởng tượng
lãng mạn mà là chuyện thực tế của mối giao hảo với muôn
loài đang sống, đang chuyển động trên trái đất. Người
ta đã giết hàng triệu con cá voi và sẽ còn giết nữa. Tất
cả những gì chúng ta lấy được từ sự tàn sát chúng thì
chúng ta cũng có thể có được bằng những cách khác. Nhưng
rõ ràng là chúng ta thích giết mọi loài, như con nai phóng
vút qua, con linh dương kỳ diệu và con voi to kềnh. Chúng ta
thích giết hại lẫn nhau. Trong lịch sử loài người trên
trái đất, sự giết chóc này chưa bao giờ ngưng. Nếu chúng
ta có thể, và chúng ta phải, thiết lập một mối tương quan
giao hảo bền chặt thâm sâu với thiên nhiên, với cây cỏ,
lùm bụi, hoa trái, với đám mây bay trên trời, từ đó, chúng
ta sẽ không bao giờ còn giết người vì bất cứ lý do nào
nữa.”

Thưa
quý vị, thưa các bạn,

Qua
một vài câu chuyện chúng tôi đã dẫn trên, chúng ta thấy
loài vật cũng có những niềm vui và nỗi buồn, chúng cũng
có giác tánh như con người. Chúng tôi mời quý vị nghe
thêm câu chuyện tình của chú ngựa tên Blue trong bài viết
“Am I blue ? của tác giả Alice Walker, do Vy
Khanh chuyển ngữ với tựa đề là “Buồn ơi ! Ai biết
chăng ai ?”

Vườn
nhà chúng tôi trồng rất nhiều táo, trong số đó có một
cây ngay cạnh hàng rào là con ngựa Blue gần như có thể với
tới. Chúng tôi đã sớm có thói quen cho Blue ăn táo, món mà
nó thích. Đôi khi nó đứng rất lặng lẽ ngay cạnh cây táo,
và khi thấy một đứa trong bọn chúng tôi bước ra là nó
hí, nó khịt mũi ồn ào và giậm chân xuống đất thình thịch.
Dĩ nhiên điều đó có nghĩa là :”Tôi muốn ăn táo”. . .

Blue
cô đơn lắm, cô đơn và buồn chán một cách kinh khủng. Tôi
không lấy làm lạ về chuyện đó; hằng ngày một mình lê
lết trên khu vườn rộng năm mẫu, chẳng có chuyện gì đặc
biệt thích thú xảy ra. . .

Không,
tôi đã bàng hoàng nhớ ra rằng người và vật có thể truyền
thông tư tưởng với nhau rất bén nhậy.. 

Hồi
đó là khoảng năm thứ hai chúng tôi ngụ trong căn nhà này,
có một chuyện xảy ra cho cuộc đời Blue. Vào một buổi sáng,
nhìn qua khung cửa sổ ra cảnh trời sương tỏa như những
giải nơ trên cánh đồng cỏ, tôi thấy một con ngựa khác,
mầu nâu, đang đứng phía bên kia cánh đồng cỏ của Blue.
Lúc đầu chàng Blue có vẻ sợ, đã mấy ngày qua mà nó không
dám lại gần con ngựa nâu.

Chúng
tôi có việc phải xa nhà mất một tuần. Khi chúng tôi trở
về thì Blue đã quyết định kết bạn với con nâu rồi và
hai đứa lúc thì nhẩn nha thả nước kiệu, lúc thì phi nước
đại, gắn bó bên nhau, và Blue không còn thường tới gần
cây táo như trước nữa.

Nhưng
câu chuyện không kéo dài mãi mãi. Một ngày kia, sau khi ra tỉnh
trở về, tôi bước ra vườn tính cho Blue ăn vài trái táo.
Nó đang đứng chờ, hoặc là tôi nghĩ thế, dù không đứng
dưới cây táo. Khi tôi rung cây và nhẩy lùi về phía sau để
tránh trận mưa táo rụng, con Blue không nhúc nhích. Tôi nhặt
mấy trái đem lại cho nó. Nó gắng gượng cắn nửa trái.
Số còn lại, nó mặc kệ cho rơi lả tả xuống đất. Tôi
kinh hoảng nhìn vào đôi mắt nó — bởi vì dĩ nhiên là tôi
đã nhận ra rằng con Brown, bạn tình của nó, đã đi mất
rồi — tôi nhìn sững nó. Nếu tôi ra đời với thân phận
kẻ nô lệ, và bạn tình của tôi bị bán hoặc bị giết,
thì ánh mắt tôi cũng bi thương đến thế mà thôi.

Tôi
được lũ trẻ hàng xóm cho biết là bạn tình của con Blue
được “cho xáp lại với Blue”, . . . như thế chúng nó có thể
giao phối và con Brown có thể thụ thai. Vì sứ mạng đã hoàn
thành nên con Brown được trả về cho chủ nó, cư ngụ tại
nơi khác.

Tôi
hỏi:

– Nó
có trở lại không?

Nhưng
bọn chúng chẳng đứa nào biết.

Blue
giống như người điên loạn. Đối với tôi thì Blue chính
là một người điên loạn. Nó phóng nước đại một cách
giận dữ, như nó đang bị cưỡi, không ngừng chạy quanh khu
đồng cỏ đẹp đẽ rộng năm mẫu. Nó hí vang trời cho tới
khi lạc cả giọng. Móng chân nó cào liên tục lên mặt đất.
Nó vật mình vật mẩy, húc vào thân cây. Rồi nó phóng tầm
mắt ra xa, xa tít mù khơi, về phía con đường đã đem bạn
nó đi mất.

Từ
đó, thỉnh thoảng, mỗi khi nó đến vì muốn được ăn táo,
hoặc tôi mang táo đến cho nó, nó lại nhìn sững tôi. Cái
nhìn sao mà tan nát cõi lòng với ánh mắt đầy đau khổ, cái
nhìn sao mà “người” quá, tôi gần như phát lên tiếng cười
(tôi cảm thấy quá đau buồn để còn có thể khóc được)
khi nghĩ đến những con người đã không biết rằng loài vật
cũng đau đớn đến tan nát cõi lòng.

Ban
Biên Tập