Bi Mẫn Và Chiếc Bóng Tác Giả: David Loy Chuyển Ngữ: Tuệ Uyển

BI MẪN VÀ CHIẾC BÓNG
Tác giả: David Loy 
Chuyển ngữ: Tuệ Uyển

Chúng ta cần thấu
hiểu hơn về bản chất con người, bởi vì hiểm họa thật sự tồn tại là chính con
người đấy thôi. Con người là hiểm họa lớn
lao. Và chúng ta không tỉnh thức về điều
này một cách đáng thương. Chúng ta không
biết gì về loài người … càng quá ít ỏi. Tâm lý con người phải được nghiên cứu – bởi vì chúng ta là nguồn gốc của
tất cả những điều xấu ác xảy ra trên thế giới này.

–C.G
Jung–

Từ ái và bi mẫn không
đơn thuần là những xa xí phẩm hay cao lương mỹ vị. Đấy là cội nguồn của cả hòa bình nội tại và
ngoại tại, chúng là nền tảng cho sự tiếp tục tồn tại của chủng loại chúng ta

–Đức Đạt
Lai Lạt Ma–

Con người quyện kết với lòng trắc ẩn, yêu thương và hợp tác. Bởi vì chúng ta là những động vật tâm lý, tuy thế, một nhân tố luôn tái
hiện khống chế nhiều hành vi của chúng ta. “Chiếc bóng” của chúng ta như C.G. Jung đã gọi, là nhân tố [tiềm
ẩn và thường hoạt hóa] kiềm chế cá tính, có khuynh hướng cho rằng đời sống của
chính nó bởi vì nó được hình thành như một bộ phận của chính chúng ta mà ta
không biết và do thế không thể hợp thành một thể thống nhất vào trong đời sống
ý thức của chúng ta. Điều làm cho chiếc
bóng này ngay cả rắc rối hơn không chỉ là một vấn đề cá nhân. Những chiếc bóng của chúng ta có thể hợp nhất
lại với nhau, như thường xảy trong thời chiến tranh, thí dụ, khi kẻ thù đi đến
biểu tượng hóa mọi thứ xấu xa và đáng khinh bỉ về bản chất con người.

Khoa
học thần kinh nhận thức đã khám phá não bộ con người sở hữu những thần kinh phản
chiếu có thể tự động làm cho chúng ta chia sẻ và thể hiện những kinh nghiệm của
người khác. Nhìn vào ai đấy ăn một miếng
trái cây trong một ngày nóng bức, tôi ‘gần như’ kinh nghiệm những mùi vị và kết
cấu, cũng như sự tươi mát của người đang ăn nó. Nhìn vào cảnh truyền hình về những người sống sót sau cơn bảo tsunami quấy
động nhận thức cảm xúc với những lựa chọn phá phách. Thần kinh phản chiếu là một trong những kẻ lèo lái chính cho lòng trắc ẩn, một
sự đáp ứng tự động đối với những gì chúng ta bị giới hạn trong kiểm soát. Chúng ta có thể lựa chọn hay thất bại để hành
động đối với lòng trắc ẩn, nhưng ngoại trừ số phần trăm nhỏ nhoi trong chúng ta
– những người chúng ta gọi là loạn thần kinh nhân cách – không ai là miễn nhiễm với những tình cảnh của người
khác. Người ta thậm chí cho rằng thần
kinh phản chiếu có thể duy trì chủng loại con người bởi vì chúng có thể ngưỡng
mộ một kiểu mẫu nổi bật về đáp ứng bi mẫn đến dòng chảy tương tục ở địa cầu về
những thảm họa thời tiết cực độ, những tai nạn kỷ thuật cao cấp và những sự kiện
địa lý như động đất.

Trên
hành tinh được nối kết bằng kỷ thuật số, bây giờ chúng ta có thể chia sẻ thông
tin một cách dễ dàng không bị giới hạn bởi địa lý qua internet, điện thoại cầm
tay và những khí cụ thông tin xã hội khác. Khi những thảm họa thời tiết xảy
ra, chúng ta có thể chứng kiến một sự phát sinh liên tục trong lòng bi mẫn tập
thể, đưa đến một sự hợp tác quốc tế chân thành và hợp nhất loài người. Việc tiếp sinh lực của dân chủ và công bằng
xã hội ở Trung Đông có thể là một thí dụ mới nhất về xu hướng này.

Nhưng
cũng có chiếc bóng của chúng ta. Nhà thần
kinh học V. S.
Ramachandran
chỉ ra rằng loài người đôi khi được gọi là loài “khỉ xảo quyệt” bởi
vì khả năng “đọc tâm ý[1]”
nhằm để phỏng đoán thái độ của người khác và rồi khôn láo hơn họ. Thực tế, những loài khỉ đột và loài người có
thể biết được những xu hướng của người khác rất tốt bởi vì chúng ta chia sẻ một
thể loại não bộ đặc biệt giúp chúng ta thấu hiểu các động cơ của người khác và
phỏng đoán thái độ của họ. Có phải điều
này đã cho phép chúng ta quán chiếu một rõ ràng vào trong vấn đề “môi trường
tâm linh” của chúng ta đã trở thành một mạng lưới rộng rãi của những sự khống
chế hoàn toàn phối hợp của giải trí, tin tức, phỏng vấn,… (chẳng hạn như nhữngTập ĐoànTin Tức hoạt động một cách
quyền biến- News
Corporation)
tập trung trên thao tác tập thể như thế nào? Và sự quảng cáo ồ ạt trở thành thí nghiệm tự do trao đổi xã hội lớn nhất
như thế nào trong lịch sử của loài người?

Đức
Phật đã nói một ít về chính sự bất thiện
nhưng ngài đã nói nhiều về ba “gốc rể của bất thiện”: tham lam, ý chí
tệ hại, vọng tưởng (tham, sân,si). Ngày
nay chúng đã trở thành thể chế hóa: hệ thống kinh tế của chúng ta thể chế hóa
tham lam, quân sự thể chế hóa ý chí tệ hại và những tập đoàn thông tin khổng lồ
đầy năng lực thể chế hóa vọng tưởng. Chúng là những cung cách chính của chiếc bóng
tập thể biểu hiện ngày nay.

Tuy
nhiên chúng ta không thể biết ngọn sóng của những thảm họa thiên nhiên đã bắt đầu
thay đổi bộ mặt của Trái Đất sẽ lèo lái chúng ta đến một điểm đỉnh của xã hội để
con người có thể chọn lựa tầm quan trọng của bi mẫn tập thể hay không. Nó có thể hợp nhất những động lực môi trường
và công bằng xã hội hay không? Nhà
nghiên cứu bộ khỉ vượn Frans
de Waal
đã hỏi rằng tại sao sự lựa chọn đã kết cấu não bộ của chúng ta vì thế chúng ta
đã quá quen thuộc với những con người của chúng ta khi cảm thấy đau buồn và vui
sướng cùng với họ. Nếu những sự khai
thác của người khác là tất cả mọi chuyện, tiến hóa sẽ chẳng bao giờ trở thành mối
quan tâm trắc ẩn và thấu cảm.

Chúng
ta có những lựa chọn để làm. Những hoạt
động của xã hội kỷ thuật cao cấp đang làm sa đọa loài người. Nó câu thúc chúng ta với một kiểu mẫu kinh tế
căn cứ trên sự tăng trưởng không ngừng – một cách căn bản kế hoạch Ponzi toàn cầu
(a global
Ponzi scheme [2])
ăn cướp con cái và cháu chắt chúng ta nhằm để nuôi dưỡng sự tham lam bệnh lý của
nó. Nhìn một cách rõ ràng và sâu sắc vào
chiếc bóng tập thể này đòi hỏi sự tập trung, can đảm và sức mạnh nội tại của
thiền quán liên tục. Đấy là một nhiệm vụ tâm linh mà Phật tử và những
người khác không thể né tránh được nữa.

Chiếc
bóng có thể tràn ngập chúng ta khi tâm thức bị sốc hay rối rắm. Điều này có thể xảy ra một cách tập thể, cung
cấp phạm vi cho ‘thảm họa tư bản’ như được diễn tả bởi Naomi Klein trong Lý
Thuyết Đột Khởi (The Shock Doctrine). Jung liên hệ đến câu chuyện của Tiến sĩ Jekyll and Mr. Hyde, tuyên bố rằng
nếu Jekyll (ý thức cá thể) thất bại trong việc nhận ra chiếc bóng, nó sẽ trở
thành nô lệ của nó — chủ thể của những sự thúc ép, nó không thể thấu hiểu, khả
năng của nó để hành động bị tê liệt. Trong một tình thế như thế, một cách chắc chắn, chúng ta tảng lờ chiếc
chuông báo thức đang reo vang động của khoa học khí tượng, sinh học dân số, hải
dương học và tài nguyên cạn kiệt.

Ngày
nay, những sự thực tập quán chiếu cần thiết để làm sáng tỏ những giá trị của
chúng ta, vì thế chúng ta có thể giao tiếp với chúng một cách hiệu quả. Từ ái và bi mẫn cho tất cả mọi sự sống, con
người và không phải con người, là vấn đề duy nhất tồn tại có thể làm cho tương
lai loài người là có thể duy trì. Như Đức Đạt Lai Lạt Ma đã chỉ ra, lòng từ ái
và bi mẫn như vậy không đơn thuần là xa xỉ, hay là thứ hiếm có mà thôi, mà nó
là nền tảng cho sự tồn tại tiếp tục của loài người chúng ta.

[1] Việc
phỏng đoán tâm lý thì có thể đúng hay sai, nhưng tha tâm thông thì không thể
sai chạy vào đâu được.

[2]  thuyết
lừa đảo Ponzi