Bản đồ cảm xúc và thiền về tâm từ bi (song ngữ)

BẢN ĐỒ CẢM XÚC VÀ THIỀN VỀ TÂM TỪ BI
Phúc Cường

Anaheim, CA, USA, ngày 04 tháng bảy 2015 – Ngoài bầu trời Aniheim khá u ám vào buổi sáng, nhưng bên trong một cuộc hội ngộ nồng ấm đã diễn ra giữa Đức Đạt Lai Lạt Ma và người bạn cũ Paul Ekman. Cùng với con gái Eve, người vợ Mary Ann Mason và Eric Rodenback, Ekman đã tới thuyết trình về tiến độ của dự án thiết lập bản đồ cảm xúc. Đức Đạt Lai Lạt Ma đã mở đầu buổi hội thoại:

“Trọng tâm của chúng phải là tất cả 7 tỷ con người đang sống ngày nay, mỗi người đều mong cầu một đời sống hạnh phúc. Chúng ta đang cố gắng giúp mỗi người thấu hiểu hạnh phúc không phải hoàn toàn phụ thuộc vào tiền bạc và vật chất, mà phụ thuộc vào các giá trị tinh thần như tâm từ bi, cũng không hoàn toàn phải dựa vào niềm tin tôn giáo. Chúng ta đang nỗ lực áp dụng một phương pháp thế tục giúp tất cả mọi người có thể tiếp cận được.

Đức Đạt Lai Lạt Ma dắt tay ngài Paul Ekman tới buổi
gặp gỡ tại Anaheim, CA, USA, ngày 4 tháng 7 năm 2015.
Ảnh/ Sonam Zoksang

“Trong nỗ lực này, tôi đặc biệt coi trọng các nhà khoa học, bởi vì họ có xu hướng đánh giá bằng kinh nghiệm và bằng chứng. Chúng ta cần thúc đẩy các giá trị thế tục dựa trên những kinh nghiệm thông thường như khi ta được sinh ra và lớn lên dưới tình cảm bao bọc của cha mẹ; dựa trên các nhận thức thông thường chẳng hạn như quan sát những người dễ sân giận luôn thiếu hạnh phúc và những tri thức khoa học phát hiện tầm quan trọng của các giá trị tinh thần như tâm từ bi. Khi mới bắt tay vào công việc, ngài có thể chỉ có một mình, nhưng tới giờ đã có rất nhiều người quan tâm và cùng theo đuổi dự án này.”

Ekman đáp lời: “Quý ngài đã dạy rằng chúng ta cần một bản đồ những cảm xúc và tôi đã tham khảo công trình của 250 nhà khoa học nghiên cứu về cảm xúc. Chúng tôi phân loại năm cảm xúc căn bản: vui thích, sân giận, sợ hãi, buồn phiền và phẫn nộ. Chúng tôi muốn chỉ ra cách thức các cảm xúc vận hành như thế nào, các cảm xúc có thể giúp ích chúng ta, nhưng cũng có thể đưa chúng ta vào rắc rối”.

Ông giải thích rằng bản đồ các cảm xúc, được hiển thị như mô hình máy tính, nên chúng được nhận dạng giống như thường được định nghĩa trong tiếng Anh. Ông đồng ý rằng có những cảm xúc không có trong tiếng Anh ví như “schadenfreude” một trạng thái vui sướng khi chứng kiến sự đau khổ của người mà ta không ưa thích, và “naches”, thuật ngữ cổ của người Do Thái chỉ sự tự hào và niềm vui của cha mẹ đối với con cái mình. Ông khẳng định rằng chưa có nghiên cứu nào nỗ lực phác thảo và làm rõ các loại cảm xúc tiêu cực và tích cực như vậy cũng như các cảm xúc liên quan khác. Đức Đạt Lai Lạt Ma đồng ý rằng những cảm xúc không phát sinh biệt lập mà trong mối tương quan với những cảm xúc khác.

Eve Ekman mô tả các mốc thời gian sử dụng trong bản đồ, trong đó có việc ước định, kích thích cảm xúc và những cách thức chúng ta phản ứng với chúng. Paul Ekman làm rõ rằng nhận biết về sự kích thích cảm xúc không xuất hiện một cách tự nhiên mà là một kỹ năng có thể được đào tạo. Ông cho rằng một người kích động phiền não và sân giận cho ông có thể là một người đang nói với ông cần làm những gì. Hoàn toàn có thể nhận thức được tia lửa trước khi nó bùng phát thành ngọn lửa. Sự tỉnh thức đó là phẩm chất rất cần rèn luyện và nuôi dưỡng. Đức Đạt Lai Lạt Ma cũng đồng ý với quan điểm này, ngài trích lời đạo sư Shantideva rằng chúng ta nên đối trị sân giận khi nó vẫn còn ở giai đoạn ban đầu chứ không phải khi nó đã bùng phát dữ dội.

Paul Ekman và người con gái Eve giải thích bản đồ cảm xúc
lên Đức Đạt Lai Lạt Ma tại Anaheim, CA, USA,
ngày 04 tháng 7, 2015. Ảnh / Jeremy Russell/

Eve Ekman cho rằng hoc được cách thức để có sự tĩnh tại và đạt tới an bình là rất cần thiết. Mọi người cần biết rằng điều này rất quan trọng. Cha cô cho rằng vẫn luôn có một sự tĩnh tại đầy xung lực có thể giúp chúng ta thay đổi những gì đang diễn ra. Đức Đạt Lai Lạt Ma đồng ý rằng chúng ta có thể dễ dàng bị kích động, nhưng đồng thời có thể rèn luyện để đối trị với chúng. Chúng ta có thể học hỏi để giữ sự tĩnh tại khi đối mặt với thách thức. Chúng ta có thể nhẫn nại và duy trì tĩnh tại. Ngài chỉ ra rằng trí tuệ của con người cho phép chúng ta có năng lực đánh giá những lợi ích trong ngắn hạn và dài hạn, năng lực này rất hữu ích trong trường hợp này.

“Những pháp thực hành cổ xưa của Ấn Độ và Phật giáo, ví như định tâm vào hơi thở, hít thở, có thể giúp tâm thức thư thái. Tuy nhiên, phương pháp này có thể không giúp được nhiều nếu chỉ một bên xung đột dừng lại.”

Ekman trả lời rằng một quy tắc hữu ích khi đào tạo trẻ em là nói rằng trong thời điểm xung đột, nếu một bên ngưng lại, cả hai phía nên dừng.

Khi bài thuyết trình kết thúc, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã ca ngợi bản đồ các cảm xúc là một sự đổi mới lớn lao.

“Thật tuyệt vời và trí tuệ. Cho phép chúng ta chia sẻ sự hiểu biết về những cách thức gây tổn hại mà các cảm xúc tiêu cực có thể tạo ra.”

Paul Ekman đặt câu hỏi ông đã có ý tưởng về một bản đồ cảm xúc ở đâu và Đức Đạt Lai Lạt Ma nói với ông rằng khi ngài đi tới một nơi chốn mới nào đó, một tấm bản đồ sẽ giúp ngài tìm đường đi chính xác. Một bản đồ như vậy có thể giúp chúng ta luận giải các cảm xúc tích cực hữu ích như thế nào và các cảm xúc phá hủy mang lại tổn hại như thế nào.

Buổi gặp gỡ kết thúc với một bản tóm tắt công việc mà nhóm tiếp tục triển khai. Kế hoạch này bao gồm việc kết hợp các trạng thái vào bản đồ và một tham khảo về thói quen bạo lực liên quan đến việc khảo cứu trạng thái, tính cách và tâm lý. Họ muốn dịch toàn bộ dự án sang ngôn ngữ Tây Ban Nha, đây là ngôn ngữ thứ hai tại nước Mỹ hiện nay, và tạo ra một phiên bản hoàn toàn độc lập có thể tư vấn mà không kết nối với internet.

Nam diễn viên Forest Whitaker giới thiệu Đức Đạt Lai Lạt Ma
trước buổi chia sẻ của ngài tại Rancho Las Lomas
ở Silverado, CA, USA, ngày 04 tháng 7, 2015.
Ảnh / Tenzin Choejor /

Sau giờ trưa, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã tới Rancho Las Lomas theo lời thỉnh mời của dự án Peak Mind chia sẻ về thiền. Diễn viên và nhà hoạt động xã hội Forest Whitaker đọc giới thiệu về ngài trước 400 thính chúng, sau đó ông bắt giai điệu bài Happy birthday và cúng dường bánh lên Ngài. Ông giới thiệu Đức Đạt Lai Lạt Ma là một trong số những vĩ nhân như ngài Martin Luther King, chủ tịch Nelson Mandela và Mẹ Teresa, những người đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự bình đẳng của loài người.

Trước khi thỉnh mời Ngài chia sẻ, nhà tổ chức Michael Trainer đề nghị nhạc sĩ Tim Fain cúng dường lên ngài một bản violin.

“Xin kính chào quý vị,” Ngài bắt đầu, “Tôi thực sự rất hạnh phúc khi hiện diện nơi đây. Một vài ngày qua tôi đã có mặt ở các thành phố lớn, nơi khá xa với môi trường tự nhiên, với cây xanh giúp chúng ta gần gũi với thiên nhiên. Trong các tòa nhà đô thị lớn, có những hoa và cây nhân tạo làm cho ta thoải mái, nhưng nơi đây có cây xanh và hoa thật. Tôi tri ân quý vị trước những lời chúc nguyện nhân ngày sinh nhật của tôi, nhưng tôi mong muốn suy nghĩ về mỗi ngày mới đều giống như ngày sinh nhật. Bởi đó là ngày chúng ta sống với niềm hoan hỷ, nó cho thấy mục đích của đời sống là hạnh phúc. Khi chúng ta biết kết hợp trí tuệ với sự nồng ấm của con tim, đời sống sẽ hữu ích và lợi lạc.

“Thông thường chúng ta cứ tìm kiếm niềm vui thích qua kinh nghiệm giác quan, nhưng trải nghiệm vui thích giác quan do cảnh đẹp và âm thanh chỉ là nhất thời và chỉ tồn tại khi còn những điều kiện bên ngoài, còn trải nghiệm nội tâm vẫn còn mãi với chúng ta 24 giờ một ngày. Khi âm nhạc chúng ta vui hưởng dừng lại, niềm vui thích đó sẽ chỉ còn là hoài niệm. Bởi vì con người có bộ não kỳ diệu nên chúng ta hãy quan tâm hơn đến những trải nghiệm tinh thần của mình.”

Ngài luận giải rằng để rèn luyện và làm an bình tâm thức, chúng ta có thể chọn một đối tượng để định tâm. Có thể là một bông hoa, một tư tưởng hấp dẫn hoặc thậm chí chính bản thân tâm thức. Mặc dù tương đối khó nhưng sẽ rất hữu ích và hiệu quả nếu định tâm vào chính bản thân tâm thức. Nếu chúng ta rèn luyện để tự do khỏi sự chi phối của giác quan, đôi khi chúng ta chợt thoáng kinh qua một khoảng trống tĩnh lặng. Trạng thái đó có thể rất ngắn nhưng nó mang lại cho chúng ta một ý niệm về tính quang minh của tâm thức. Thật không dễ dàng để thấu hiểu toàn bộ dòng tâm thức, nhưng đó là điều có thể đạt tới. Tất nhiên, cần nhiều thời gian và nỗ lực, nhiều khi con người hiện đại muốn có tất cả mọi thứ ngay lập tức nhưng mong muốn như vậy là rất khó.

Ngài cũng đề cập đến thực hành thiền quán, ví như suy tư về vô thường.

Đức Đạt Lai Lạt Ma chia sẻ tại Rancho Las Lomas ở Silverado,
CA, USA vào ngày 04 tháng 7, 2015. Ảnh/ Tenzin Choejor /

“Cây cối nơi đây thay đổi theo mùa, và những thay đổi trong từng thời khắc tương tự như vậy ảnh hưởng tới tất cả sự vật hiện tượng. Chúng ta có thể suy xét và phân tích điều này. Chúng ta có được sự hiểu biết thông qua lắng nghe, rồi tư duy về điều đã nghe cho đến khi phát khởi niềm tin và kinh nghiệm về nó. Tôi thấy thiền quán hữu ích trong mọi hoàn cảnh. Hầu hết các rắc rối mà chúng ta phải đối mặt đều xuất phát từ sự thiếu hiểu biết về thực tại. Tư duy và phân tích sẽ cho phép chúng ta hóa giải điều này.

“Tiếp đến là phát khởi sự quan tâm tới tha nhân. Mỗi người đều có hạt giống tình cảm tự nhiên trong mình, nó được nuôi dưỡng bằng sự chăm sóc của cha mẹ mà ta nhận được thuở ấu thơ. Chúng ta có thể trưởng dưỡng, mở rộng tình cảm đó không chỉ tới những người thân và bạn bè của mình, mà tới tất cả 7 tỷ con người ngày nay. Những rắc rối chỉ phát sinh khi chúng ta chỉ chú trọng tới những khác biệt thứ yếu giữa người với ngườì. Hãy luôn ghi nhớ rằng là con người về cơ bản chúng ta đều như nhau. Nếu có thể duy trì được dòng tâm đó, chúng ta có thể phát triển sự quan tâm tới tha nhân và tới môi trường của hành tinh này, bởi đây là ngôi nhà duy nhất của chúng ta.”

Ngài hướng dẫn thính chúng cùng thiền khởi phát sự lòng nhân ái trong năm phút, để mắt khép hờ, không nhắm và hơi nhìn xuống. Ngài cũng dạy rằng để an định dòng tâm thô trược, sẽ rất hữu ích nếu bắt đầu định tâm vào hơi thở, quán sát hơi thở ra vào, lên xuống.

Sau khi kết thúc năm phút thiền định, ngài dạy rằng ‘shamatha’ hay thiền định, thiền an định tâm và ‘vipassana’ hay thiền minh sát rất phổ biến trong nhiều truyền thống Ấn Độ. Ngài được biết một số pháp tương tự cũng được một số giáo sĩ ở những vùng xa xôi của Giáo Hội Chính Thống Hy Lạp thực hành.

Một thính chúng muốn biết rõ hơn về ý nghĩa của tình yêu thương mà ngài thường chia sẻ, ngài nhắc tới sự gần gũi mà con người dành cho nhau. Ngài lấy dẫn dụ cách thức con trẻ nồng nhiệt và cởi mở chơi đùa với nhau mà không bận tâm chúng theo tôn giáo gì, chúng đến từ chủng tộc hay nền văn hóa nào. Ngài cho rằng nền giáo dục hiện đại dường như thay đổi hiện thực này.

Vậy làm thế nào có thể đưa ra những quyết định khó khăn? Ngài dạy rằng, chúng ta cần phải sử dụng trí tuệ cùng với sự nồng ấm của từ tâm. Hành động dẫn đường bởi từ bi tâm sẽ giúp chúng ta trung thực và chân thành. Vậy trải nghiệm của dòng tâm thức sẽ thế nào khi luôn hướng tâm tới nhu cầu của hàng triệu con người? Ngài luận giải rằng, ngài luôn nghĩ bản thân chỉ là một con người trong số đó. Khi giữ dòng tâm như vậy, ngài thấy quanh mình luôn được bao bọc bởi huynh đệ, bởi sự anh bình và niềm hoan hỷ.

Về thiền, ngài dạy rằng, thiền có tác dụng to lớn đối trị các cảm xúc tiêu cực, có thể chuyển hóa toàn đời sống của chúng ta. Đối với câu hỏi, nếu có một điều ước thì ngài sẽ ước nguyện điều gì, ngài trả lời rằng:

“Nguyện cho thế giới được hạnh phúc, nguyện cho nhân loại được hạnh phúc. Và chìa khóa của ước nguyện này chính là rèn luyện cách đối trị với những cảm xúc.”

Kết thúc buổi chia sẻ giáo pháp, Aloe Blacc, một nhạc sĩ nhạc rap, đã hát rằng tình yêu thương là giải pháp cho mọi vấn đề. Michael Trainer một lần nữa tri ân lên Đức Đạt Lai Lạt Ma và chân thành cảm ơn sự hiện diện của mọi người. Ngài đã đáp từ rằng, thay đổi thế giới phải bắt đầu từ mỗi cá nhân, chứ không phải chờ những dẫn đường của Liên Hiệp Quốc hay Nhà Trắng, và ngài cũng đề nghị mọi người một lần nữa hãy để suy tư thêm về những gì mọi người đã lắng nghe hôm nay.

Phúc Cường trích dịch

Nguồn: Dalailama.com/news

Đức Đạt Lai Lạt Ma nói chuyện tại Rancho Las Lomas ở Silverado, CA, USA, ngày 04 tháng 7, 2015. Photo / Tenzin Choejor / OHHDL
Đức Đạt Lai Lạt Ma nói về ‘Trí Tuệ, tình yêu và từ bi’ tại  Rancho Las Lomas ở Silverado, CA, USA vào ngày 04 tháng 7, 2015. Photo / Tenzin Choejor / OHHDL
Quang cảnh ở Rancho Las Lomas, Silverado, CA, USA on July 4, 2015. Photo/Tenzin Choejor/OHHDL