21. Vô Thường

Thưa
quý thính giả,

Hôm
nay chúng tôi xin trình bày với quý vị đề tài “Cuộc
đời thì vô thường, đầy bất trắc, sự sống chỉ có mặt
ngay trong giây phút hiện tại”.

Thưa
quý vị,

Nếu
chúng ta nhìn kỹ lại bản thân thì sẽ thấy là dường như
chúng ta ít khi thực sự sống ngay trong giây phút hiện tại,
mà thường để tâm trí hồi tưởng về những việc trong
quá khứ hoặc suy nghĩ, tính toán tới những chuyện sẽ xảy
ra trong tương lai. Trong khi đó, đối với những người và
việc trước mặt, ngay trong hiện tại, thì lại lơ là, thấy
như phơn phớt ẩn hiện trước mắt, chứ chúng ta không chú
tâm, không sống hết mình với giây phút hiện tại. Đôi khi
người đối diện chúng ta nói, nhưng chúng ta thì lại còn
đang mải nghĩ về những vấn đề nào đó của riêng mình,
nên chỉ nghe thấy tiếng ồn ào mơ hồ mà không hiểu họ
nói gì, đến nỗi chính người đối thoại phải hỏi: “Ủa,
đang nghĩ gì thế, có nghe tôi nói không vậy?”. Đó là tình
trạng “sống say, chết mộng”, không “thực sự sống”.

Đức
Phật là vị giác ngộ. Đạo Phật là đạo Giác Ngộ.

Giác
ngộ cái gì?

Giác
ngộ chính con người thật, bộ mặt thật từ ngàn đời trước
khi chúng ta trôi lăn vào dòng sông sinh tử, bị làn sóng tâm
ý thức lôi cuốn, nhận chìm vào vòng vô minh tham ái sinh diệt,
tạo ra cái thế giới hiện tượng tương đối này, nó vốn
là cái gì?

Nhà
Phật quan niệm rằng giác ngộ được nguồn gốc của kiếp
nhân sinh rồi thì mình tự giải thoát ra khỏi được sự
ràng buộc của mê vọng, của vòng luân hồi sinh tử. Muốn
thế, người hành giả phải hoàn toàn thanh tịnh hóa được
tâm mình, chấm dứt mọi suy nghĩ mông lung, tâm viên ý
mã.

Mục
tiêu tối hậu là giác ngộ giải thoát hoàn toàn, nhưng giáo
lý nhà Phật đã chia con đường lớn ra thành từng giai đoạn
nhỏ để mọi người, tùy theo hoàn cảnh, cơ duyên, đều
có thể tự mình đạt được từng bước giải thoát trong
đời sống hằng ngày. Những bước giải thoát nho nhỏ này
chính là sự thực tập trong ngày, dành đôi chút thì giờ
để “sống trong giây phút hiện tại”. Đó chính là những
giây phút mà tâm trí con người thoát ra khỏi sự o ép căng
thẳng vì những sự suy nghĩ triền miên về quá khứ và tương
lai.

Những
nỗi thống khổ của kiếp người có thể chia đại cương
ra thành hai nhóm, thân khổ và tâm khổ. Nghèo đói, bệnh tật,
vân vân, là thân khổ. Buồn rầu ghen tức, tiếc nuối, lo
sợ, vân vân, là tâm khổ. Nhưng thường thì hai loại khổ
này liên đới với nhau, thân khổ thì tâm cũng thấy khổ.
Tuy nhiên, người mải chạy theo mê vọng quá thì sẽ có thể
bị những nỗi khổ mà lẽ ra không đáng bị khổ, thí dụ
nghèo đói, thất nghiệp thì lo sợ ngày mai không có cơm ăn.
Nhưng nếu không nghèo đói, mà lại vẫn quá lo sợ về một
tương lai sẽ nghèo đói, rồi từ đó nẩy sinh ra những sự
quá lố, keo kiệt, bon chen, bần tiện khiến cho tâm trí bị
o ép, không được giải thoát ngay cả những khi có thể sống
thanh thản thì thật là đáng tiếc.

Nhà
Phật theo con đường trung đạo. Mỗi Phật tử đều có thể
áp dụng giáo lý nhà Phật vào hai giai đoạn tu tập, giai đoạn
thứ nhất là ứng dụng giáo lý vào đời sống tương đối
để đem lại niềm an lạc và giải thoát cho mình và cho xã
hội và giai đoạn thứ hai là giai đoạn tu tập để giác
ngộ giải thoát triệt để, gọi là Toàn Giác.

Trong
đời sống thường nhật thì ứng dụng hai quy tắc “Không
làm những điều xấu ác” và ”Siêng làm những việc tốt
lành”, thực hiện được những điều này, người Phật
tử tin chắc sẽ được hưởng quả báo tốt lành. Nếu đã
làm toàn những điều tốt lành mà vẫn gặp những điều
xấu thì người Phật tử biết rằng họ đang phải trả những
món nợ cũ, những ân oán trong quá khứ mà họ đã tạo. 

Và
một con đường thứ hai dành cho những người muốn hoàn toàn
giác ngộ, giải thoát, thì bản thân người hành giả phải
tự mình thanh tịnh hóa tâm, chấm dứt dòng suy nghĩ miên man
che mờ Chân Tâm, để Trí Tuệ Bát Nhã, cũng còn gọi là Phật
Tánh, hoặc Chân Tâm, hiển lộ.

Đối
với nhà Phật thì “quá khứ qua rồi, tương lai chưa
đến”, sự sống của chúng ta chính ở ngay giây phút
hiện tại này. Nhà Phật đã ví sự sống của mỗi sinh vật
tiếp giáp với cuộc đời cũng như cái bánh xe lăn trên mặt
đất, nó chỉ tiếp cận ngay tại khúc cong ngắn ngủi của
cái bánh xe đúng vào lúc lăn trên đất mà thôi.

Cũng
như mỗi sinh vật đều chỉ “sống thật” ngay tại cái
hơi đang hít vào và thở ra, hơi thở trước thì đã chấm
dứt, hơi thở sau thì chưa xuất hiện — và có thể sẽ không
bao giờ xuất hiện, nếu đương sự thở ra mà không hít vào
nữa, thì cuộc đời đã chấm dứt rồi. Cho nên chỉ có giây
phút hiện tại là quan trọng mà thôi. 

Do
đó, đức Phật dạy rất nhiều pháp môn để cho đệ tử
nhà Phật tu tập, ngõ hầu đạt được khả năng nhận biết
được khi tâm ý thức của mình hoạt động miên man, lăng
xăng, nhảy nhót từ chuyện này qua chuyện khác, từ quá khứ
chạy qua tương lai, như con vượn chuyền cành, như con ngựa
lồng phi nước đại. Nhận biết được để mà lập tức
chấm dứt dòng thường lưu suy tưởng, đem tâm trở về hiện
tại, đó là những pháp môn tu như Quán Niệm Hơi Thở, Tứ
Niệm Xứ, Thiền Tông, Thiền Minh Sát Tuệ, Niệm Phật, vân
vân . . .

Trong
bài kinh Nhất Dạ Hiền Giả, đức Phật dạy:

Quá
khứ không truy tìm 

Tương
lai không ước vọng.

Quá
khứ đã đoạn tận, 

Tương
lai lại chưa đến, 

Chỉ
có pháp hiện tại

Tuệ
quán chính ở đây.

Không
động, không rung chuyển

Biết
vậy, nên tu tập, 

Hôm
nay nhiệt tâm làm, 

Ai
biết chết ngày mai?

Không
ai điều đình được, 

Với
đại quân thần chết, 

Trú
như vậy nhiệt tâm, 

Đêm
ngày không mệt mỏi, 

Xứng
gọi Nhứt dạ Hiền, 

Bậc
an tịnh, trầm lặng.

Mải
mê với quá khứ và tương lai, chúng ta quên mất hiện tại.
Cũng như câu chuyện ẩn dụ về một người bị cọp đuổi,
anh ta phóng mình chạy, không kịp coi trước coi sau, lọt ngay
xuống một cái giếng khô bỏ hoang. May thay, anh quơ tay chụp
vội được cái rễ cây cổ thụ thòng xuống thành giếng.
Bám chặt rễ cây, anh nhìn lên miệng giếng, thất kinh hồn
vía khi thấy hai con chuột trắng và đen đang gặm rễ cây.
Trong lúc tuyệt vọng, anh nhìn thấy một chùm nho đong đưa
trước mặt. Vừa đói vừa khát, chùm nho đối với anh bây
giờ chính là nguồn tiếp nối sự sống, anh vươn cổ tới
gặm một trái, ôi mới ngon ngọt mát mẻ làm sao! 

Có
nhiều lối giải thích câu chuyện và pháp môn Tổ Sư Thiền
cũng dùng câu chuyện này làm một công án. Nhưng nếu giải
thích theo tinh thần đề tài kỳ này: “Cuộc đời thì
vô thường, đầy bất trắc, sự sống chỉ có mặt ngay trong
giây phút hiện tại” thì rõ ràng đối với anh chàng
này, nghĩ về quá khứ giầu sang hoặc tương lai huy hoàng đều
không ích lợi gì nữa, chỉ có quả nho trong hiện tại là
giúp cho anh sống còn mà thôi. Cọp rượt dụ cho những bươi
chải trong cuộc đời, lọt xuống giếng dụ cho những hiểm
nguy mà con người thường gặp, chuột trắng và đen dụ cho
ngày và đêm cứ lẳng lặng gặm mòn dần đời sống của
kiếp nhân sinh và cái rễ cây sẽ bị gặm đứt bất cứ
lúc nào là dụ cho vô thường đến bất chợt, không ai có
thể biết trước.

 
Cuộc
đời thì vô thường, không có gì là bảo đảm chắc chắn
cho tương lai, tai họa do thiên nhiên giáng xuống ít người
biết trước, và ngay như có biết trước cũng ít người thoát
khỏi bị ảnh hưởng.

Vào
ngày 26 tháng 12 năm 2004, trong số gần hai trăm ngàn nạn nhân
sóng thần bên Á Châu, có biết bao nhiêu người ra đi không
về, chết tức tủi trong buổi sáng hôm đó, để lại cho
thân nhân niềm tiếc nuối khôn nguôi vì bản thân đã “mải
mê suy nghĩ về quá khứ và tương lai”, không ngẩng lên nhìn
người thân của mình, nở một nụ cười thân ái chia tay,
dù là chia tay một lát hay là chia tay lần cuối cùng, vĩnh
viễn.

Không
riêng nhà Phật nói về vô thường, văn hào Pháp Alexandre Dumas
cũng căn dặn: “Mỗi ngày nên nghĩ đến sự chết một
lần”. Để làm gì? Để nhắc chúng ta về lẽ vô
thường.

Trong
đời sống tương đối, không có cái gì vĩnh cửu, tất cả
đều trong vòng “sinh, trụ, dị, diệt”, có nghĩa là mỗi
sự vật đều xuất hiện, có mặt một thời gian, biến đổi
dần, rồi chấm dứt, hoặc là chết, hoặc là tan vỡ. Đôi
khi, có những sự vật không kịp đi đủ chu kỳ, sự chết
hoặc tan vỡ đến bất thình lình, quá mau, khiến cho không
ai biết trước được thời điểm biến mất của nó.

Vậy
mà chúng ta lãng quên đi, cứ tưởng rằng những người thân
kia sẽ hiện hữu mãi mãi với chúng ta, cho nên chúng ta không
tiếc những phút giây hiện tại, có thể là những giây phút
cuối cùng trong cuộc đời mà họ và chúng ta có nhau. Chúng
ta lơ là, không “sống thực sự ” với họ trong lúc còn có
thể, để rồi đây nếu chẳng may vô thường ập đến, thì
lúc đó chúng ta có tiếc nuối cũng đã quá muộn màng.

Vậy
thì hôm 26 tháng 12 năm 2004 đó, trong khi cuộc đời của cả
thế giới đang trôi chảy, một ngày như mọi ngày, thản nhiên
bình lặng, người nào việc nấy, thì bỗng nhiên thiên tai
giáng xuống, trong vòng giây lát, một cơn sóng lớn như trái
núi bằng nước ầm ầm đánh ập vào một miền bờ biển
Á Châu, đập tan cả một vùng nhà cửa mênh mông vốn là
vùng nghỉ mát trù phú, giết chết trên hai trăm ngàn người.

Một
bài báo kể lại:

“Hai
tuần lễ trước, phần lớn chúng ta không hề biết đến
từ ngữ tsunami có nghĩa là gì, cứ tưởng nó cũng có nghĩa
hiền lành như là sushi hoặc tempura. Nhưng vào ngày 26 tháng
12 năm 2004, cả thế giới mới biết cái nghĩa thật sự kinh
hoàng của nó, là nhà tan cửa nát, người và vật suốt một
giải bờ biển châu Á chết trong vòng giây phút.

Từ
một mẩu phim video tài tử được chiếu trên màn ảnh Internet,
chúng ta thấy cảnh mọi người đứng trên bờ biển vui vẻ
ngắm núi nước cuồn cuộn đánh vào bờ, chỉ có vài người
nhận ra được sự nguy hiểm. Nhưng đã quá trễ, núi sóng
trườn lên mình họ, phăng phăng cuốn đi tất cả, từ lâu
đài dinh thự cho đến xe cộ, làm tan nát biết bao nhiêu gia
đình, bao nhiêu cộng đồng, hình ảnh đau thương của những
nạn nhân gây xúc động đến tận đáy lòng của mọi người
trên thế giới. Tai nạn xảy ra chỉ trong khoảnh khắc ngắn
ngủi, vừa bằng thời gian uống một chén trà.

Vào
cái ngày định mạng đó,, Tilly Smith – một cháu bé gái 10
tuổi người Anh – đang đứng trên bờ biển Maikhao thuộc
tỉnh Phuket, Thái Lan. Cả gia đình cháu đang vui vẻ thưởng
thức cảnh sóng ngoài khơi cuồn cuồn nhồi và khởi sự bung
ra. Những người lớn thấy lạ thì chăm chú nhìn một cách
tò mò. Nhưng cháu Tilly thì sợ điếng đến tê dại cả người,
hét lên thất thanh:

– Chúng
ta phải chạy ra khỏi bờ biển ngay lập tức, mẹ ơi, con
sợ rằng đây sẽ là tsunami!

Đám
người lớn ngẩn ra tỏ vẻ không hiểu cho đến khi Tilly hét
thêm một từ ngữ thần diệu ngắn gọn:

– Một
cơn sóng lớn khủng khiếp!

Lời
cảnh báo của em được truyền đi như lửa cháy rừng. Trong
giây phút, cả bãi biển bỗng vắng ngắt. Nhờ thế, vùng
Maikhao trở thành một trong số rất ít nơi thoát được cảnh
người chết hoặc thương tích nặng nề.

Mẹ
cô bé kể lại: “Nghe con tôi la thất thanh, tôi chạy vắt
giò lên cổ đến tối đa để thoát ra khỏi bãi biển, một
mạch về khách sạn, phóng vội lên lầu vì nghĩ rằng nơi
đó an toàn. Mấy phút sau, sóng biển đánh thốc vào ngay bãi
biển đó và xóa tan tất cả mọi thứ trên đường sóng thần
lướt qua. Thật là một quang cảnh kinh hoàng và tôi rất hãnh
diện rằng con gái tôi đã biết để mà báo nguy cho mọi người.

Cũng
là tình cờ may mắn mà Tilly có dịp biết được đó
là tsunami. Vì chaùu vừa mới được học về động đất
ngay trước khi đi du lịch, kiến thức còn nóng hổi trong đầu,
em đã cứu được biết bao nhiêu người”.. 

Trên
đây là một trong số hiếm hoi những người chạy thoát lưỡi
hái của tử thần. Ngoài ra, những hoàn cảnh thương tâm làm
tê điếng lòng người thì đầy dẫy, xuất hiện ngay trong
buổi sáng ngày hôm sau, 27 tháng 12 năm 2004, khi ánh mặt trời
ló dạng thì cũng là lúc sự thật kinh hoàng phơi bày trước
mắt.

Đó
đây, những người mẹ thất thần đi tìm con, lật lên từng
cái xác, từng cái xác mà khi dòng nước rút lui đã bỏ lại
trên bãi cát. Tiếng những người mẹ khóc gào thảm thiết,
đó đây còn văng vẳng:

– Con
ơi, con ơi, con đâu rồi, con ơi, …

Và
những gương mặt chai đá tuyệt vọng của những người cha
nhẫn nại mò mẫm trong những đống xác đã trương phình,
mùi hôi xông lên nồng nặc để tìm đứa con thân yêu bé
nhỏ từ nay xa cách ngàn đời.

Không
ai dám nhìn vào đôi mắt bi thương tuyệt vọng của những
người mẹ, những người cha tội nghiệp.

Trên
màn ảnh Internet, hình cháu bé Sophia Michl mặt mũi xây xát,
trầy trụa với cái nhìn không hồn, ở dưới là lời ghi
chú: <duy nhất “Cháu muốn cha mẹ”.>> Sau này, nhờ tấm hình, bạn của cha cháu tìm tới lãnh cháu
về, nhưng cha mẹ cháu đã lìa bỏ cháu vĩnh viễn, không bao
giờ còn trở lại như niềm mơ ước của cháu.

Cũng
đến từ nước Đức xa xôi như cháu Sophia Michl, cháu bé Tom
4 tuổi được đưa trở về Frankfurt để gặp lại ông bà.
Cha cháu đã mất tích nhưng mẹ cháu còn sống với đầy vết
thương cả thể xác và tâm hồn. Ít nhất, cháu Tom còn đỡ
khổ hơn Sophia, còn niềm hy vọng có ngày gặp lại mẹ cháu.

Trong
một ngôi chùa ở Batapola, Tích Lan, cháu Sujeewa Samarasingha,
một cháu bé có cha mẹ, gia đình khá giả, có nhà cao cửa
rộng, có quần áo đẹp đẽ, bỗng nhiên một buổi sớm mai,
cháu mất tất cả, trở thành một trẻ mồ côi, được các
nhà sư Phật giáo đem về sống tạm trong chùa, được nuôi
bằng lòng hảo tâm của các thí chủ bố thí vật thực. Cháu
kể lại:

– Tất cả gia đình cháu đều biến mất hết, nhà cửa bị
phá xập, quần áo bị cuốn đi. Chúng cháu buồn quá …

Cháu
Sanga, 12 tuổi, tiếp lời:

– Khi nước đánh vào, cháu sợ quá, chỉ còn biết chạy một
mạch. Tất cả những gì trong nhà cháu đều đã bị cuốn
đi hết sạch … 

Bốn
chục cháu chen chúc trong một phòng, những đứa bé này tuy
bất hạnh nhưng cũng còn chưa đến nỗi xuống tận đáy địa
ngục. Rất nhiều cháu bé khác đã rơi vào những tình trạng
khốn khổ hơn. Trong tai nạn sóng thần này, trẻ em thật là
đáng thương. Những cháu nhỏ thì vì chạy chậm nên bị nước
cuốn, trông những cái xác nhỏ xíu trương phềnh nằm còng
queo trên bãi biển để gia đình nhận diện, nếu Trời có
mắt thì cũng phải nhỏ xuống giọt lệ thương cảm. Về
trường hợp những cháu sống sót nhưng đã mất hết cha me,
nếu may mắn thì gặp được các nhà hảo tâm hoặc nhân viên
những cơ sở từ thiện lượm về cho tạm trú để chờ ổn
định. Còn một số không may, bị những kẻ bất lương nhặt
được, đem về các nơi xa xôi nuôi để làm nô lệ.

Trong
vùng đất thiên tai giáng xuống tróc tận gốc như vậy, khó
có thể biết cháu nào đã chết trong biển nước và cháu
nào đã bị cuốn vào những vũng lầy tội ác của xã hội.
Vì tuổi còn nhỏ, các cháu sẽ không thể làm gì để tự
cứu, rồi một mai thời gian qua đi, ký ức mơ hồ của các
cháu sẽ xóa sạch nguồn gốc vốn hiền lành lương thiện,
mà chỉ còn biết cái xã hội đen, nơi các cháu lớn lên.
Cha mẹ các cháu thì đã qua đời trong tai nạn, không còn cơ
hội để cứu những đứa con thân yêu ra khỏi chốn bùn lầy.

Nhà
Phật có lời khuyên như sau:

Ngày
hôm nay đã qua đi

Mạng
sống đã thu ngắn lại

Như
cá trong chậu thủy tinh

Dưới
đáy có một lỗ nhỏ

Mỗi
ngày rơi một giọt nước

Sống
tối đa một trăm năm

Nhưng
vô thường bỗng đến thăm 

Cái
chậu vỡ thành từng mảnh

Con
cá giẫy giụa dưới đất

Rồi
mắt nhắm lại, im lìm.

Đại
chúng,

Hãy
nhớ đời người lâu nhất

Cũng
chỉ một trăm năm thôi

Nhưng
nếu vô thường đến gấp

Thì
cuộc đời chấm dứt ngay

Cơ
duyên gặp được Phật pháp

Hãy
nên tu tập đêm ngày

Như
lửa cháy đầu, tinh tấn

Một
đời giải thoát mới hay

Ban
Biên Tập 

www.thuvienhoasen.org 

(Bài
này đã được phát thanh ngày 2 tháng 7 tại Nam California
và 3 tháng 7, 2005 tại Houston Texas)