Thành Thật

THÀNH THẬT
Minh Niệm
[Nghe Audio Diễn đọc: Dương Yến Ngọc]

Thành thật với nhau

Con người ngày càng nghiêng về chiều hướng hưởng thụ, luôn đi tìm những cảm xúc
tốt từ những tiện nghi vật chất đến sự công nhận của những người chung quanh,
nên chẳng còn mấy ai ý thức giữ gìn lòng thành thật. Mặc dù ai cũng biết rằng
thành thật là một đức tánh tốt, và ai cũng trông mong người khác thành thật với
mình, nhưng một khi bị cuốn vào vòng xoáy tranh chấp bất tận của cuộc sống thì
người ta lại thấy lòng thành thật chính là trở ngại căn bản để đi tới sự thành
công. Nhiều khi người ta còn dám tuyên bố sống giữa đời sống bây giờ mà cố giữ
lòng thành thật thì đó là thái độ sống rất ngây thơ, phải khôn khéo và đầy kỹ
xảo trong từng hành động mới là kẻ thức thời và dễ dàng thành đạt.

Thế rồi ta đến với nhau bằng những màn trình diễn rất ngoạn mục, từ những lời
nói trau chuốt bóng bẩy đến những hành vi lịch lãm dễ thương, miễn sao thu phục
được đối phương thì dù phải nhồi nặn thêm những điều sai với sự thật ta cũng
sẵn sàng. Thật khôi hài khi khán giản trung thành nhất chính là người thân yêu
nhất của ta. Một ngày nào đó, ta không còn đủ năng lực để diễn xuất nữa thì lớp
phấn son kia sẽ rớt xuống, đó cũng chính là lúc niềm tin yêu trong người ấy rơi
rụng xuống. Dù ta có cố gắng biện minh bằng tất cả lòng thành khẩn thì cũng
không thể nào đưa tâm thức người ấy trở về vị trí cũ, trừ phi người ấy có hiểu
biết và tình thương lớn thì mới chấp nhận và mở lòng ra tha thứ. Nhưng
vết thương vẫn còn đó, sau này ta có muốn tuyên bố điều gì quan trọng thì người
ấy cũng vẫn cứ đề phòng và xét lại, họ không thể dễ dàng trao trọn niềm tin như
xưa nữa.

Đành rằng cuộc sống đôi khi cũng cần sự khôn khéo, nhưng chút ít thôi, chỉ nên
dùng nó trong những trường hợp đối phương chưa sẵn sàng tiếp nhận sự thật, chứ
không phải để tạo thêm lớp phấn son giả tạo cho mình. Song ta phải có trách
nhiệm tìm cơ hội để trình bày sự thật trở lại, đừng đợi người kia phát hiện ra
thì ta sẽ mang tội danh lừa dối. Một trong những lý do khiến ta có được niềm
tin vào cuộc sống là khi mỗi lời mình thốt ra đều được bên kia lắng nghe và tin
tưởng. Không gì thoải mái cho bằng được sống chung với những người mà ta không
cần phải dò xét hay đối phó bằng bất cứ chiêu thức nào, chỉ nhìn nhau là đã
hiểu nhau rồi. Bởi lẽ muốn thương nhau thì phải hiểu nhau, mà muốn hiểu nhau
thì phải tin tưởng nhau, mà muốn tin tưởng nhau thì phải thật lòng với nhau.

Thực tế không phải ai cũng biết trân quý lòng thành thật của mình, đó có thể là
cơ hội để kẻ xấu lợi dụng. Vấn đề nằm ở chỗ là làm sao đủ sáng suốt để ta biết
thể hiện lòng thành thật của mình một cách đúng đắn, đừng vì vài thất bại nhỏ
nhặt trong quá khứ mà ta tập cho mình thói quen luôn che giấu sự thật như một
phản xạ tự nhiên, và hình thành như một loại tính nết từ lúc nào mà chính ta
cũng không hề hay biết. Rồi một lần nào đó có cơ hội quan sát những đứa trẻ nô
đùa, hay những người dân quê trò chuyện huyên thuyên trên những cánh đồng, ta
sẽ giật mình thảng thốt khi nhận ra mình đã đi quá xa trên con đường tranh chấp
hơn thua để cái tôi hồn nhiên tinh khôi bị lạc mất. Không có cái tôi linh
thiêng ấy, ta sẽ luôn nhìn đời nhìn người một cách sai lệch và bất an, rồi đổ
thừa cuộc đời này chỉ là những vở tuồng mộng ảo. Mộng ảo là do chính tâm thức
điên đảo của con người dệt lên, chứ đó không phải là bản chất của cuộc đời, vì
cuộc đời vốn rất tươi đẹp.

Thành thật với chính mình

Không có một nguyên tắc chuẩn xác để giúp ta khi nào phải nên thành thật, hay
phải thành thật tới mức nào, bởi quan niệm về giá trị hạnh phúc của mỗi người
khác nhau. Nếu ta cho rằng hạnh phúc là khi mình tích góp được thật nhiều
tiền bạc hay danh vọng thì chắc chắn ta không thể nào đem lòng thành thật ra
như một bảo bối để ứng chiến giữa những cuộc cạnh tranh khốc liệt. Người thấy
được hạnh phúc chân thật từ cõi lòng bình yên, buông bỏ bớt những mong cầu hay
chống đối không cần thiết chứ không phải là những cảm xúc thỏa mãn trong nhất thời,
thì bằng mọi giá họ sẽ bảo vệ tâm hồn mình. Họ thà chấp nhận để cho việc
bất thành chứ không để cho tâm mình hư. Tâm hư khó sửa gấp trăm ngàn lần
việc hư. Và nếu việc thành mà tâm hư thì họ cũng chẳng
hạnh phúc gì.

Nói dễ hiểu hơn là người sống có chiều sâu sẽ luôn ý thức giữ tâm hơn giữ cảnh.
Thế nhưng, lắm lúc ta cũng hoang mang đứng trước sự chọn lựa nên giữ gìn lòng
thành thật hay bước vào vai diễn để dối gạt đời, vì không phải lúc nào nội lực
ta cũng đủ mạnh để phòng ngự sự kích động của những hấp dẫn lực bên ngoài vào
hạt giống tham của mình. Cuộc dằn xé rất cam go giữa cảm xúc tốt là trình
diễn hay che đậy để đạt được quyền lợi và cảm xúc xấu là phải kiên trì giữ lòng
thành thật mà bỏ qua cơ hội hưởng thụ. Trong trường hợp này, người nào có ý chí
hướng tới giá trị cao cả của cuộc sống thì sẽ chiến thắng được chính mình.
Nhưng thực tế cho thấy không phải lúc nào sử dụng ý chí cũng thành công, ta
không thể gắng gượng áp đặt chân lý tốt đẹp vào nhận thức của mình khi nó đang
ở một vị trí quá thấp. Cho dù ta đã toàn tâm muốn sống với tâm chân thật thì
năng lượng thói quen sống che đậy hay trình diễn cũng có thể đánh gục ý chí như
thường.

Muốn làm chủ được bản thân thì ta phải hiểu được chính mình, muốn hiểu được
chính mình thì ta không được dùng ý chí để nhồi nặn tâm mình thành ra một sản
phẩm tốt đẹp để rồi tự đánh lừa mình. Mình đang giận mà không chịu nhận là mình
đang giận, mình ganh tỵ mà cố nghĩ là mình đang phấn đấu thi đua, mình hèn yếu
mà lại cho rằng mình đang nhịn nhục. Lý do mình không thấy được chính mình cũng
do sự can thiệp quá vội vàng của ý chí. Vì ý chí chính là năng lực hướng tới sự
tốt đẹp, nó được làm ra từ những kinh nghiệm và kiến thức tích lũy, trong khi
thực tại là một cái gì đó rất khác với trình độ ý chí. Mà bản thân của ý chí
cũng chỉ có thể làm kềm hãm sự phát triển của phiền não chứ không thể nào
chuyển hóa trọn vẹn, nên ý chí không những không giúp được trong trường hợp này
mà khiến ta đánh giá sai lệch về tâm thức của mình. Ta trở nên chủ quan và sẽ bất
ngờ trước những phản ứng vụng về đến tệ lậu của mình mà không hiểu tại sao.

Thế nên nhìn vào tâm thức cũng cần thái độ trung thực, quan sát nó như chính nó
đang là chứ đừng bắt ép nó phải như thế này thế kia khi chưa hiểu thấu và đầu
tư đúng mức. Cái nhìn thuần khiết ấy trong nhà thiền gọi là trực giác
(intuition), cái nhìn chưa đi qua sự nhồi nặn của tâm tưởng, cái nhìn không
mang theo thái độ bảo vệ cái tôi của mình, nhìn như mới nhìn lần đầu tiên. Loại
trừ được thái độ yêu thích hay ghét bỏ trong khi nhìn vào tâm mình thì chắn
chắn ta sẽ thấy rõ chân tướng của nó, thấy rõ nguyên nhân sâu xa nào đã thúc
đẩy và tạo nên tâm lý mình đang có. Chỉ cần im lặng và thong thả quan sát như
một người ngã lưng lên ghế để xem cuốn phim đang từ từ mở ra thì ta sẽ tháo gỡ
được từng mảnh tâm lý từ thô đến tế. Điều này phải cần quá trình luyện tập kiên
trì chứ không thể thành công liền được. Tuy nhiên khi ta bắt đầu thành thật với
chính mình, chấp nhận những gì mình đang có rồi mới tìm cách để tháo gỡ thay vì
phủ nhận hay chống đối, đó là bước tiến cực kỳ quan trọng của công trình chuyển
hóa bản thân mình.

Ta đã từng thấy có nhiều người quyết tâm cải thiện mình rất lớn, nhưng trải qua
nhiều năm tháng mà họ vẫn không tiến được bước nào, đôi khi còn lui sụt. Nguyên
nhân thường thấy nhất là do họ chỉ dùng toàn ý chí, họ không chấp nhận trình độ
mình đang có, thậm chí họ còn có thái độ khinh ghét bản thân mình, luôn mặc cảm
khi nhìn thấy những năng lượng xấu trong tâm mình. Nhưng đó là kết quả của lối sống
thiếu tỉnh thức của chính ta gây ra, ta không thể ra lệnh nó thay đổi liền khi
ta chưa thật sự tập luyện cho mình một thói quen mới. Ta cần phải chấp nhận nó,
làm hòa với nó để hiểu được nó thì ta mới chuyển hóa nó được. Cũng như khi biết
mình bị ung thư thì ta phải học cách chấp nhận nó như một sự thật không thể
chối cãi, rồi sau đó mới tìm cách chữa trị, thay vì ta cứ khóc than và tìm cách
phủ nhận hay đàn áp nó thì tế bào ung thư sẽ mau chóng phát tán.

Những người được nhân danh là đạo đức hay tu hành lâu năm thường dễ mắc cái bẫy
này, họ cứ đem hết sức bình sinh ra để cố gắng trở thành thánh thiện trong khi
khoảng cách giữa sự thánh thiện và trình độ của họ đang có là khá xa. Đôi khi
chính lòng háo hức tham cầu trở thành thánh thiện đã che khuất tâm thức có thật
của họ, họ nhìn vào tâm thức của mình bằng những kinh nghiệm quý báu của những
bậc tiền bối mà họ cứ ngỡ đó là trình độ của mình. Họ đang không thể tha thứ
một người vì họ còn quá yêu thương bản thân mình mà họ cứ phấn đấu dán vào tâm
thức mình nhãn hiệu từ bi. Rốt cuộc bề ngoài tuy đã tha thứ nhưng trong lòng
vẫn còn ấm ức. Tiếc thay, một người không từng hiểu biết chân lý lại còn dễ
nhìn nhận chính mình hơn là kẻ nhân danh đã hấp thụ chân lý, bởi muốn tới chân
lý phải đi bằng đôi chân trải nghiệm chứ không phải bằng cái đầu tưởng
tượng. Chân lý có thể làm người ta sống dở chết dở nếu không biết cách
nắm bắt nó.

Cố nhiên không phải lúc nào ta cũng có cơ hội để quan sát tâm mình một cách
trung thực, vì còn vướng vào dòng chảy của cuộc sống, còn phải tranh đấu để có
thêm tiện nghi hưởng thụ, còn phải ứng phó giao tế với mọi người, nên có lúc ta
phải dùng đến ý chí để tạm thời vượt qua hoặc che đậy cho người khác không coi
thường hay lợi dụng mình. Được cái này phải đành mất cái khác, đó là qui luật
tất yếu của cuộc sống. Nhưng nếu ta ý thức được đâu là giá trị hạnh phúc chân
thật, đâu là mục đích cao cả của cuộc sống thì ta sẽ giành nhiều cơ hội hơn để
sống với tâm chân thật của mình, ta sẵn sàng từ khước những gì làm phương hại
đến những hạt giống quý báu trong tâm hồn mình. Bởi ta biết rất rõ những gì
được tạo ra trên nền tảng tâm không chân thật sẽ không thể tồn tại lâu bền và
sẽ trở thành chướng ngại lớn lao khiến ta không thể đến gần với nhau được.

Cho nên nghệ thuật sống cao cấp nhất không phải là trình độ kỹ xảo uốn nắn tâm
mình thành một kiểu mẫu tốt đẹp nào đó mà không có nền tảng của sự chuyển hóa
thật sự. Chỉ cần lúc nào cũng thấy rõ tâm mình và hiểu biết nó một cách sâu
sắc, kiên trì quan sát nó nhiều lần bằng thái độ nhẹ nhàng và từ tốn thì kết
quả tự nhiên sẽ xảy ra. Luyện tập được như vậy thì cơ hội nắm được hạnh phúc sẽ
trong tầm tay, ta sẽ không còn than oán cuộc đời có quá nhiều điều phiền toái
hay ta không thể nào chiến thắng nổi chính mình. Sống được với tâm hồn nhiên
chân thật là hòa điệu với sự vận hành của vũ trụ, là lối sống của bậc trí thức,
là ước mơ của bao người đã không tìm thấy giá trị chân thật từ những vở tuồng
đầy kịch tính và màu sắc của cuộc đời. Nhạc sĩ Phạm Duy đã thốt lên những lời
tâm sự thật cảm động trong bài hát Kỷ niệm: “…Cho tôi lại còn nhiều,
cho tôi lại tình yêu, tôi không cần khôn khéo, tôi không đòi bao nhiêu, cho tôi
lòng non yếu, dễ khóc dễ tin theo… Cho tôi lại ngày đầu, chưa đi vội về sau,
xin đi từ thơ ấu, đi vui và bên nhau…”.