53. Tâm Xả

Thưa
quý thính giả,

Trong
những kỳ phát thanh trước, chúng tôi đã kính gửi tới quý
thính giả các bài về Tâm Từ, Tâm Bi và Tâm Hỉ. Kỳ
này chúng tôi xin đề cập đến Tâm Xả, cũng là một
trong Tứ Vô Lượng Tâm, gồm Từ, Bi, Hỉ Xả. 

Nhà
Phật quan niệm rằng chính vì sự tích lũy, mà dòng nghiệp
lực của con người ngày càng dầy đặc, dòng sinh mạng càng
trôi lâu trong biển sinh tử. Tích lũy việc xấu ác thì sẽ
gặp ác báo, tích lũy việc lành thiện thì sẽ được
hưởng thiện quả trong tương lai, đều nằm trong bình diện
tương đối, quả theo nhân như bóng theo hình. 

Vì
thế, bước đầu trên con đường tu tập là “Không làm việc
xấu ác, siêng làm điều lành thiện”, để chuyển nghiệp
ác thành nghiệp thiện. Thiện với ác là hai mặt đối đãi
với nhau, trong đời sống tương đối. Muốn giác ngộ giải
thoát thì phải đi thêm một bước nữa, là thanh tịnh hóa
tâm, để tới được Tâm Vô Sở Trụ, tức là tâm không còn
dính mắc, bám víu vào cái gì nữa, điều mà kinh Kim Cang nói:
“Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm”.

Tuy
nhiên, dù không tu giải thoát, chỉ muốn an lạc tự tại trong
đời sống thường nhật, thì sự thực hành buông xả cũng
giải thoát tâm ra khỏi nhiều phiền não, nhức đầu. Trong
thực tế, chúng tôi đã thấy có những vị lớn tuổi, suốt
ngày buồn bã cô đơn, vì con cháu đều đi làm, đi học. Lâu
lâu có bạn bè tới thăm thì phàn nàn, than thở, rằng mình
là người tốt như thế nào, đã giúp đỡ người này người
kia ra sao, mà người ta thì bạc ác bất nhân là thế. Moi trong
ký ức ra chỉ thấy những nết tốt của mình và thói xấu
của người khác, rồi than thân trách phận, oán ông Trời
bất công. Hoặc phàn nàn về con cái xử tệ ra sao, mình nuôi
con cực nhọc dường ấy, nay bỏ quê hương sang đây sống
với con cái, tưởng được sung sướng cái thân già, ai ngờ
mình còn đang sống nhăn, đã chết đâu mà chúng nó chẳng
dọn cho mình cái bát sứ, ăn uống toàn bằng bát đĩa giấy,
như là cúng ma, trong khi ngày xưa mình cơm bưng nước rót cho
cha mẹ, bằng bát bịt đồng bạch, đũa ngà bịt bạc, vân
vân.

Đức
Phật đã dậy:

“Quá
khứ đã qua,

Tương
lai chưa tới

Hãy
nên sáng suốt

Sống
trong hiện tại

Vững
chãi thảnh thơi.”

Dù
rằng sống trong đời thường, chúng ta không thể vứt hết
tất cả mọi chuyện trong tâm, để chỉ thảnh thơi sống
trong hiện tại. Nhưng chúng ta có thể vứt bỏ những chuyện
vô ích, gây phiền não, cũng như chúng ta quét rác, không có
nghĩa là quét đi tất cả đồ vật trong nhà, mà chỉ quét
rác rưởi thôi. Rác rưởi là những điều vô ích mà chúng
ta chất chứa trong lòng, thí dụ những sự suy nghĩ về quá
khứ mà nhớ lại chỉ đưa tới đau buồn, không giúp ích
gì cho chúng ta, hoặc những kỷ niệm đau khổ, những lời
nói nặng của người khác, những điều bất như ý mà chúng
ta đã gặp trong cuộc đời, đều là những rác rưởi cần
phải xả bỏ, như mỗi ngày chúng ta cần phải tắm rửa cơ
thể cho sạch sẽ, chúng ta cũng cần thanh lọc tâm cho trong
sáng vậy.

Quên
bớt những chuyện quá khứ thì tâm chúng ta mới có chỗ trống
để suy nghĩ về những chuyện hiện tại, khi đó chúng ta
có thể cảm thông được với mọi người hơn, thương con
cháu vất vả phải bương chải vội vã trong đời sống kỹ
nghệ hóa, phải dùng bát đĩa giấy để dành thời giờ rửa
bát mà làm việc khác cho kịp với nhịp chạy của kim đồng
hồ, vân vân. 

Trong
việc tu hành, Tâm Xả cần được dành nhiều công phu luyện
tập nhất. Ba tâm Từ, Bi, và Hỉ đều có đối tượng ở
ngoài “cái Tôi”. Duy có tâm Xả thì đối tượng tu hành
là chính mình. Mình không “xả” giúp ai, mà mình “xả”
cái gì mình đang có. Vì thế, việc tu tâm Xả được coi là
yếu tố quyết định trong quá trình tu tập.

Tu
Xả có nhiều hình thức. Bố thí, cúng dường của cải vật
chất cũng là hành động xả bỏ. Nhưng điều cốt tủy của
tu Xả không nằm trong vấn đề của cải vật chất, mà ở
nơi buông xả được những ý nghĩ, tư tưởng, không còn bám
víu, chấp trước vào nó (chấp trước có nghĩa là nắm giữ,
dính mắc). 

Có
giai thoại trong nhà Thiền như sau:

“Một
người đi tầm đạo, đến gặp vị thiền sư, xin thọ giáo.
Anh ta hỏi vị thầy:

– Tu
hành thì con sẽ phải làm gì?

Thiền
sư đưa cho anh ta cái gối ngồi thiền, rồi chỉ vào góc phòng:

– Ông
chỉ cần làm cho xong một việc “Xả” thôi.

Anh
học trò hỏi:

– Con
sẽ làm bằng cách nào?

Thầy
đáp:

– Ông
cứ ngồi đó. Tư tưởng nào hiện lên trong tâm thì ông xả
bỏ, không bám víu, không đuổi theo nó, cho nó trôi qua đi.

Sau
một thời gian ngồi lặng lẽ, một bữa, anh thiền sinh bước
đến gần thầy, thưa rằng:

– Thưa
thầy, con đã “xả” hết tư tưởng, không còn bám víu,
không đuổi theo ý nghĩ nào nữa.

Thiền
sư bảo:

– Ông
hãy cứ ngồi tiếp đi. Phải xả luôn cả cái “ý muốn xả”
đang còn trong đầu ông đó.

Chàng
thiền sinh hỏi lại:

– Thế
nếu “xả” hết rồi, thì con “được” cái gì?

Thiền
sư cười:

– Ông
chẳng “được” gì cả, chỉ ra khỏi cái thùng rác thôi. 

Thùng
rác mà vị thiền sư nói đây là cái tâm ý thức bừa bộn,
chứa đủ loại suy nghĩ vẩn vơ, mà nhà Phật gọi là tâm
viên ý mã, tư tưởng bay nhẩy như con vượn, con ngựa. Điều
thày nói là khuôn vàng thước ngọc của người tu đạo giải
thoát. Người tu sĩ dù đã thoát khỏi ràng buộc của gia đình
thế tục, nhưng đó mới chỉ là một bước nhỏ. Điều
quan trọng là bản thân phải thoát mọi phiền não trói buộc,
Tham, Sân, Si, tham tiền, tham danh, tham sắc, tham ăn, tham ngủ,
vân vân. Phải xả bỏ hết thì tâm mới trở lại trạng thái
thuần tịnh nguyên sơ, trở lại bản lai diện mục, thoát
khỏi luân hồi sinh tử, mới xong việc tu hành. 

Trong
kỳ trước, chúng tôi cũng đã kính gửi quý thính giả bài
pháp ngắn nhất của đức Phật, như sau:

“Kinh
A Hàm kể rằng có lần một đệ tử hỏi Phật Thích Ca:

– “Bạch
Thế Tôn, giáo pháp của Thế Tôn có thể tóm tắt nói lên
bằng một câu rất đơn giản hay không?” 

Phật
trả lời:

 –
“Có thể”. 

Đệ
tử lại hỏi: 

– “Đó
là câu gì?” 

Phật
nói:

 –
“Đối với tất cả, đều không chấp trước. Đó là lời
nói quan trọng nhất trong tất cả giáo pháp của Ta”.

 Tiếp
theo Phật lại nói: 

– “Nếu
có người nào đó “hiểu” được câu ấy, thì sẽ tin theo
toàn bộ giáo pháp của Ta, nếu có người nào đó “thực
hành” được câu ấy, thì tức là thực hành được toàn
bộ giáo pháp của Ta”. 

“Đối
với tất cả, đều không chấp trước”, tuyệt diệu thay
lời dạy ngắn gọn của đức Đại Bi Thế Tôn. Không chấp
trước có nghĩa là không dính mắc, lời dạy này thích
hợp cho bất cứ trình độ tu hành nào. Cả tu sĩ và cư sĩ,
nếu ứng dụng đều được lợi ích. 

Nhưng
nói thì dễ, thực hành rất khó, cần phải có tư tưởng
dẫn đạo. Muốn sống trong hiện tại thì đừng quá bám víu
vào chuyện đã qua, đừng quá lo lắng cho chuyện chưa tới.
Nhà Phật có câu: “Buổi tối để đôi dép ở chân giường,
không biết sáng mai có còn sống mà xỏ chân vào hay không”.
Đó là một thực tế, không phải là bi quan. Sự chết tới
với bất cứ ai vào bất cứ lúc nào. Thở ra mà tim ngưng
đập, không hít vào nữa, là đã bước qua đời khác, chấm
dứt với tất cả các mối liên hệ của đời này rồi. Suy
nghĩ một cách thực tế như thế, sẽ chuyển hóa dần nếp
suy tư của chúng ta. Nếu nghĩ rằng sáng ngày mai, người thân
yêu nào đó cũng có thể không còn cơ hội xỏ vào đôi dép
ở dưới chân giường của họ nữa, là sẽ vĩnh viễn xa
nhau, có lẽ chúng ta chẳng còn lòng dạ nào mà giận họ được.
Vậy thì ngay giây phút hiện tại này đây, có thể nói với
nhau những lời thân mến tình cảm, chúng ta tiếc nhau làm
chi.

Thưa
quý thính giả,

Trong
một thư của quý vị gửi về, có câu hỏi như sau:

– Đạo
Phật dạy “Đối với tất cả đều không dính mắc”.
Nhưng làm thế nào để không bị dính mắc trong những liên
hệ với gia đình và bè bạn? 

Để
trả lời câu này, chúng tôi kính gửi tới quý vị bài pháp
do tỳ kheo Ajahn Sumedho, một bậc cao tăng người Mỹ giảng,
trích dịch từ cuốn “The Mind and the Way, Buddhist Reflections
on Life” 
Thày
Sumedho thế danh là Robert Jackman sinh năm 1934 tại Seattle, tiểu
bang Washington, Hoa Kỳ. Sau khi tốt nghiệp đại học, thày gia
nhập binh chủng Hải Quân Mỹ, ngành quân y, phục vụ trong
cuộc chiến Triều Tiên.

Sau
bốn năm quân ngũ, thày trở lại nhà trường và tốt nghiệp
Master of Arts về môn Nghiên Cứu Viễn Đông tại đại học
Berkeley, California năm 1963. Sau đó, thày hoạt động trong hội
Hồng Thập Tự và Tổ Chức Quốc Tế Phụng Sự Hòa Bình. 
Vào
năm 1966, do lòng ái mộ Phật Giáo, thày đã sang thăm Thái
Lan và xin thọ giới Sa Di. Một năm sau, 1967, thày thọ giới
Tỳ Kheo và từ đó, thày ở lại tu thiền theo hệ phái Nguyên
Thủy suốt mười năm, dưới sự hướng dẫn của thiền sư
Ajahn Chah, một bậc đạo sư danh tiếng của Thái Lan trong thời
hiện đại. (Ajahn có nghĩa là bậc đại đức, là người
có đức độ lớn.) 

Năm
1977, nhận lời mời của giáo hội Phật giáo Anh Quốc, thiền
sư Ajahn Chah đã dẫn theo thày Sumedho qua Anh. Sau đó, thiền
sư Ajahn Chah để thày Sumedho ở lại chùa Hampstead tại Luân
Đôn để coi sóc tăng chúng tại đây. Năm 1979 chư tăng tìm
thêm được một cơ sở hoằng pháp tại Sussex và thế là
tu viện Chithurst ra đời. Sự phát triển càng tăng mau dưới
sự hướng dẫn của thày Sumedho. Năm 1984, Trung Tâm Phật Giáo
Amaravati được thành lập ngay tại gần thủ đô Luân Đôn,
Anh Quốc, cùng với các cơ sở Phật giáo khác được thành
lập tại nhiều nơi thuộc miền Bắc và Tây Nam nước Anh.
Đồng thời các chi nhánh thuộc hệ thống Giáo hội Phật
giáo Anh Quốc cũng được thành lập tại các nước Thụy
Sĩ và Tân Tây Lan, dưới sự chỉ đạo tinh thần của thày
Sumedho.

Đề
tài thày Sumedho giảng thường là các vấn đề thực tế,
xảy ra trong đời sống hằng ngày. Thày giảng về cách hóa
giải cơn giận dữ, sống hài hòa với thế giới và luôn
luôn nhắc nhở thính chúng phải tỉnh thức trước sự vô
thường trong đời sống. Thày dạy mọi người bước trên
con đường giác ngộ giải thoát bằng thiền định, về sự
xả bỏ và nuôi dưỡng tâm từ bi, sống cuộc đời đạm
bạc, vân vân …

Thưa
quý thính giả,

Sau
đây là lời giảng của thày Sumedho cho câu hỏi: “Làm
thế nào để không bị dính mắc trong một mối quan hệ?”,
như sau:

“
Trước nhất, bạn phải nhận định rõ dính mắc là gì, rồi
bạn cởi bỏ nó. Đó là lúc bạn nhận chân được sự không
dính mắc. Tuy nhiên, nếu bạn lại có sẵn định kiến rằng
“mình không nên dính mắc”, thì cũng vẫn không phải là
như vậy. Vấn đề là không đứng trên lấp trường chống
đối sự dính mắc, coi dính mắc như là một điều cấm kỵ,
mà là quan sát nó. Chúng ta hãy tự hỏi: “Dính mắc là gì?
Dính mắc vào một vật có đem lại cho ta hạnh phúc hoặc
đau khổ chăng?” Rồi chúng ta quán chiếu điều đó. Như
thế, chúng ta sẽ bắt đầu thấy được dính mắc là gì
và rồi chúng ta có thể buông xả nó.

Nếu
bạn lại từ một vị trí lý tưởng mà cho là rằng mình
không nên để bị dính mắc vào bất cứ cái gì, thì bạn
sẽ nẩy ra ý kiến rằng: “Ồ, tôi không thể là một Phật
tử vì tôi yêu vợ tôi, vì tôi bị dính mắc với vợ tôi.
Tôi yêu nàng và tôi không thể buông nàng ra được. Tôi không
thể xa nàng được.” Loại suy nghĩ này phát sinh từ ý kiến
rằng bạn không thể để cho mình bị dính mắc. 

 Nhận
chân được sự dính mắc không có nghĩa là bạn từ bỏ vợ
bạn. Nó chỉ có nghĩa là bạn từ bỏ quan điểm sai lầm
về tình cảm giữa bạn và vợ bạn mà thôi. Sau khi nhìn rõ
vấn đề rồi, bạn sẽ thấy là tình yêu thương vợ thì
vẫn còn đó, nhưng là tình yêu thương trong sáng, không bị
biến dạng thành ra đeo cứng, bám chặt lấy nhau. Một trái
tim bao la, trong sáng, có quá đủ khả năng để yêu thương
người khác trong trạng thái thuần khiết. Nhưng bất cứ một
sự bám víu, dính mắc nào, thì cũng sẽ luôn luôn phá vỡ
tình yêu thuần khiết ấy.

Nếu
bạn yêu ai, rồi khởi sự muốn nắm giữ, níu kéo, thế là
từ đó mọi chuyện bắt đầu phức tạp, thành ra tình yêu
của bạn đem lại đau khổ cho bạn. Thí dụ, bạn yêu con
cái trong nhà, nhưng nếu bạn trở nên dính mắc vào chúng,
thế là bạn không còn thật sự yêu chúng nữa, bởi vì bạn
không còn thật sự gắn bó với con người thật của chúng.
Bạn sẽ có đủ loại ý kiến cho tương lai của chúng, nên
như thế này, như thế kia, và đủ loại ước mơ mà bạn
kỳ vọng nơi chúng. Bạn muốn chúng vâng lời bạn, muốn
chúng trở nên tốt lành, muốn chúng học hành giỏi. Với
thái độ đó trong cung cách đối xử với con cái, là bạn
đã không thật sự thương yêu chúng, bởi vì nếu chúng không
hoàn tất được niềm mong mỏi của bạn, thì cơn giận giữ
vì thất vọng của bạn sẽ nổi lên, và bạn sẽ chống đối
lại chúng. Do đó sự dính mắc vào con cái lại thành ra cản
trở tình cha mẹ thương yêu con. 

Nhưng
khi bạn buông xả được sự dính mắc rồi, thì bạn sẽ
thấy rằng mối quan hệ giữa những người thân của chúng
ta chính là lòng thương yêu nhau một cách hồn nhiên. Chúng
ta sẽ thấy rằng chúng ta có thể để cho con cái được tự
do sống theo ước vọng của chúng, hơn là cương quyết bắt
chúng phải trở thành như điều mà chúng ta muốn.

Khi
tôi nói chuyện với các bậc phụ huynh, họ thường than phiền
rằng, sự có con cái đã đem lại cho họ nhiều nỗi thống
khổ, cũng vì họ đã kỳ vọng vào chúng biết là bao. Khi
chúng ta mong mỏi con cái đi trên con đường nào đó, không
phải là con đường khác, thế là chúng ta đã tạo ra nỗi
phiền não và đau khổ trong tâm. Nhưng nếu chúng ta càng buông
xả được những tư tưởng đó ra khỏi tâm, thì chúng ta
càng có được khả năng đáng kinh ngạc về sự cảm nhận và phát hiện ra con người thật của con cái chúng ta. 

Sự
cởi mở của chúng ta đó dĩ nhiên là khiến cho con cái cảm
thấy gần gũi với cha mẹ hơn, sẽ tâm tình với chúng ta,
chứ không còn phản ứng tiêu cực như khi chúng ta cứ bám
sát để kiểm soát chúng nữa. Bạn cũng thấy rằng đã có
biết bao nhiêu người trẻ tuổi, phản ứng một cách không
cảm thông, trước lời ra lệnh của chúng ta: “Cha mẹ muốn
con trở nên như thế này”.

Một
tâm hồn bao la, thanh tịnh, không phải là một tâm hồn rỗng
tuếch, khiến cho bạn không có cảm xúc hoặc quan tâm về
bất cứ điều gì. Nhưng là một tâm hồn ngời sáng, ánh
sáng của sự mẫn cảm và rộng mở tấm lòng. Đó chính
là khả năng thích hợp với đời, chấp nhận cuốc đời
nó là như thế. 

Khi
chúng ta chấp nhận cuộc đời nó là như thế, thì chúng ta
có thể đáp ứng một cách thích hợp trong mọi hoàn cảnh,
chứ không đến nỗi chỉ biết phản ứng một cách lo âu
và chống cự, đối với cuộc đời. 

Thưa
quý thính giả,

Trên
đây là bài pháp của thày Sumedho, trích dịch từ cuốn “The
Mind and the Way, Buddhist Reflections on Life”. Trong cuốn “Seeing
the Way”, tuyển tập các bài pháp ngắn, thày dạy rằng:

“Nếu
chúng ta chấp trước, dính mắc vào cái gì, thì rồi nó cũng
sẽ đưa chúng ta tới sự đau khổ. Đồng hóa với một sự
phân loại nào, thí dụ giai cấp trung lưu, giai cấp lao động,
người Mỹ, người Anh, vân vân, chỉ là khái niệm trong tâm,
chỉ là quy ước của xã hội. Nếu chúng ta dính mắc vào
những quy ước, chúng ta sẽ bị quy ước che mắt, tầm nhìn
của chúng ta sẽ bị giới hạn, không còn thấy rõ được
cuộc đời đích thực, như nó đang trôi chảy trước mắt
nữa”. 

Ban
Biên Tập/TVHS

Bài
này đã được phát thanh trên làn sóng AM
1480 (KVNR) tại Nam California 
ngày 1-4-2006 và ngày 2-4-2006 trên làn sóng AM1520
(KYND) &
AM 880 (KJOJ) tại
Texas. Live Webcasting at http://www.littlesaigonradio.com
8:00 PM Saturday (Pacific Time).