Tượng Phật Di Lặc Và Tượng Ông Thần Tài

Trong
mùa xuân này, tôi đến một số nơi và thấy
nhiều mẫu tượng Phật
Di Lặc khác nhau. Tượng Di Lặc đứng hoặc
ngồi bụng no tròn, nét mặt sáng ngời, vui vẻ. Tượng Ngài cũng như thế nhưng thêm chi
tiết đứng trên một cái bao lớn, lưng đeo “bầu rượu”, giữa
bụng có chữ Phước. Loại
tượng Di Lặc khác thì có thêm hai tay
nâng thỏi vàng lên cao,
hoặc tay cầm xâu tiền đồng, hoặc
vai gánh trái đào, nón đeo sau lưng, đứng
trên bao lớn v.v… Tôi hỏi thì hầu hết
mọi người nói đó là tượng Phật Di Lặc.
Tuy nhiên, khi tôi hỏi những người bán đồ
thờ cúng ở quận 5 (TP.HCM) thì được
cho biết đó là tượng ông thần Tài. Hiện tôi rất băn khoăn để
phân biệt đâu là tượng thần Tài và đâu là tượng
Phật Di Lặc, mong quý Báo hoan hỷ trợ duyên.

Theo
nhà
nghiên cứu văn hóa dân gian Huỳnh Ngọc Trảng (Nguồn
gốc thờ thần Tài) thì tục thờ thần Tài có từ lâu đời
và phổ biến trong các cộng đồng người Hoa. Trước hết,
Thổ Địa là một trong những vị thần Tài. Do nông nghiệp
chiếm vai trò quan trọng trong lịch sử nên đất đai cùng
các loại nông phẩm từ đất sinh ra là thứ của cải, tài
sản chủ yếu nên thần Đất cũng là thần Tài. Mặt khác,
thần Đất có công năng là thần Tài do thuyết ngũ hành tương
sinh: Thổ sinh kim.

Ngoài
thần
Đất được thờ tự để cầu tài, người Hoa còn thờ
nhiều thần Tài khác. Phổ biến và tôn quý nhất là Tài Bạch
tinh quân. Đây là vị thần thường thờ tự tôn kính ở các
đền miếu, đặc biệt phổ biến là các cơ sở thờ tự
thuộc nhóm phương tộc Triều Châu. Tài Bạch tinh quân gồm
5 vị thần, chủ bộ Tài lộc thiên giới, do Triệu Nguyên
soái hay Triệu Công Minh đứng đầu.

Trên
trời có Tài Bạch tinh quân, dưới đất cũng có thần Tài
âm phủ. Hình tướng vị thần Tài này giống một phán quan,
đen thui, trên đầu đội mũ ống cao, có dòng chữ “Nhất
kiến phát tài”. Ngoài ra còn có thần Tài Phạm Lãi (trung
thần của Việt Vương Câu Tiễn), thần Tài Lưu Hải (Tể
tướng triều Lương), thần Tài Hòa Hợp nhị tiên, thần Tài
Quan Công v.v…

Người
Việt là cư dân “dĩ nông vi bản” nên bảo thủ tập tục
thờ thần Đất và tín lý phồn thực. Đến cuối thế kỷ
XIX sang đầu thế kỷ XX, thần Đất và thần Tài ở xứ ta
vẫn chưa khu biệt rõ. Trong Đại Nam quốc âm tự vị (Sài
Gòn, 1895), tác giả Huỳnh Tịnh Của cắt nghĩa Thổ thần
và Tài thần đều là “thần Đất, thần giữ tiền bạc”
và đến tận bây giờ, thần Tài và Thổ Địa vẫn cứ được
thờ chung như một cặp đôi bất khả phân ly ở khắp nơi,
từ văn phòng công ty, tiệm quán, tư gia… Và điều đáng
chú ý là, hình tượng vị thần Tài của người Việt, xét
về mặt đồ tượng học, là một biến thể của Thổ Địa
Phước đức chính thần của người Hoa.

Qua
những
cứ liệu trên, chúng ta thấy rõ rằng, dù có nhiều
vị thần Tài khác nhau được tôn thờ trong dân gian nhưng
hình tượng của chư vị thần Tài ấy hoàn toàn khác
với tôn tượng của Bồ tát Di Lặc (Bố Đại Hòa
thượng) của Phật giáo với nét đặc trưng là hình dáng
vị Tăng có chiếc bụng lớn, miệng cười hoan hỷ, tay cầm
túi đãy lớn, thường có trẻ nhỏ đeo bám xung quanh…

Như
thế, tượng Ngài Di Lặc nâng thoi vàng hiện nay là một
biến thể do dân gian sáng tạo ra, gán ghép cho Ngài chứ không
theo quy chuẩn đồ tượng học Phật giáo. Và tất nhiên,
không thể gọi Ngài Di Lặc là thần Tài được. Ngài là Bồ
tát chứ không phải thánh thần, dù rằng Ngài được tin tưởng
và sùng kính là vị Bồ tát luôn ban tặng niềm vui, hỷ xả,
sức khỏe và phúc lộc.

Theo
quan niệm của thuật Phong thủy phương Đông, tượng Di Lặc,
thoi vàng, bình vàng bạc,… được xếp vào Tài thần dùng
để chiêu tài, bày biện tại gia trạch hoặc cửa hiệu để
tăng thêm phúc lộc, hóa sát, thu tài. Vì thế, việc gán ghép
vàng thỏi, tiền xâu lên tôn tượng Di Lặc là một sự khiên
cưỡng, khập khiễng và vô hình trung “thế tục hóa” Ngài,
dù điều ấy chỉ thể hiện lòng mong mỏi chân thành được
phúc lộc, thịnh phát.