Huyền Thoại Rắn Huỳnh Kim Quang

HUYỀN THOẠI RẮN
Huỳnh Kim Quang

Hàng ngàn năm trước
tây lịch, khi thổ dân Dravidian còn ngự trị khắp lãnh thổ Ấn Độ cổ thời, vùng
phía tây Hy Mã Lạp Sơn là lãnh địa của rắn.

Vốn là vùng rừng
núi bạc ngàn nằm trên nóc nhà thế giới, Hy Mã Lạp Sơn là nơi thâm u bí hiểm với
sơn lam chướng khí trùng trùng và vô số loài thú dữ cư ngụ sẵn sàng lấy mạng người
để làm thức ăn. Thời đó, thổ dân Dravidian không có đủ vũ khí hùng mạnh để chống
cự với các loài mãnh thú và tự bảo vệ mình. Từng người vào rừng săn tìm thức ăn
đã không thấy trở về. Độc địa nhất không phải chỉ là những hổ, cọp, gấu, beo nằm
lồ lộ chờ mồi bên bờ suối, dưới gốc cây hay trong khe đá, mà ngay bên dưới lớp
lá khô mục của đường rừng là những loài rắn nguy hiểm chực chờ bước chân người.

Trong số rắn độc
lấy mạng nhiều thổ dân Dravidian nhất là loài mãn xà hung bạo. Chúng không những
ở trên mặt đất mà còn ở dưới nước của sông, suối, khe, lạch, ao, mương. Người
Dravidian còn cho rằng loài mãn xà có khả năng gọi mưa, thổi gió để trừng phạt
con người. Thổ dân sợ loài rắn đó lắm. Họ không biết làm sao để đối phó hay trốn
tránh chúng. Họ chỉ biết cầu nguyện. Và rồi họ nghĩ rằng cách hữu hiệu nhất là
lập đền thờ rắn để cầu khẩn thần rắn tha mạng cho họ. Thần Nàga xuất hiện từ đó.
Nàga không đơn giản là tên gọi một loài rắn bình thường mà còn biểu đạt sức mạnh
siêu nhiên của thần linh có khả năng tàn hại hay cứu mạng con người. Huyền thoại
Ấn Độ cổ thời cho rằng Thần Brahma rất sủng ái và tin tưởng hoàng tử rắn là
Sesha nên giao nhiệm vụ cưu mang và bảo hộ thế giới cho hắn.

Không những thế,
huyền sử cổ thời của các dân tộc khác cũng có tục thờ thần rắn, như tại vùng sông
Nile của Ai Cập, vùng lưỡng hà của Ba Tư, hay tại lãnh địa của dân tộc Cam Bốt,
v.v… Đặc biệt tại Trung Quốc nàga đã hóa thân thành rồng với sắc thái đặc dị và
linh thiêng mà các vị vua Trung Quốc đều lấy đó làm biểu tượng cho vương triều
của họ. Rồng Trung Quốc về hình thức thì có khác với thần rắn Nàga của Ấn Độ nhưng
về đặc tính siêu nhiên và thần thoại thì không khác mấy.

Sử thi
Mahabharata (xuất hiện vào thế kỷ thứ 9 trước tây lịch) của Ấn Độ kể chuyện làm
sao rắn và diều hâu trở thành kẻ thù truyền kiếp để từ đó xảy ra các cuộc thiêu
sống loài rắn. Chuyện kể rằng, ngày xưa vua diều hâu Garuda và rắn Nàga vốn là
anh em họ. Nhưng đến đời thánh Kasyapa thì chuyện xục đục giữa hai nhà bắt đầu
phát sinh. Lý do là vì ông thánh Kasyapa này có tới 13 bà vợ. Một trong 13 bà vợ
đó có 2 bà tên là Kadru và Vinata. Kadru muốn có nhiều con, ngược lại Vinata thì
chỉ muốn có ít con nhưng đứa nào cũng phải đầy quyền lực. Rồi thì cuối cùng cả
hai bà đều được toại nguyện. Kadru đẻ ra một ngàn con rắn, và Vinata đẻ hai người
con mà một người là Surya, thần mặt trời và người con kia là Garuda, con chim
diều hâu mang nửa cốt người nửa cốt chim mà thần Vishnu thường cỡi trên lưng
bay đi. Trong một cuộc đánh cá mà cổ thi gọi là ngu xuẩn, Vinata bị bắt làm nô
lệ cho chị mình là Kadru. Nhưng oái ăm thay, nợ mẹ mà con phải gánh. Do đó,
Garuda là con của Vinata đã bị buộc làm theo mệnh lệnh của rắn. Garuda bực tức
và đã thề rằng không bao giờ buông tha. Khi Garuda hỏi con rằn làm sao để cứu được
mẹ, Vinata bảo Garuda phải mang linh đơn, thần dược bất tử tới. Garuda bèn ăn cắp
thần dược từ vị thần và mang tới cho các con rắn để hoàn thành yêu cầu của chúng,
nhưng những con rắn đã không thực hiện lời hứa. Từ đó về sau, Garuda xem những
con rắn là kẻ thù và bắt để ăn.

Trong cuộc cá độ,
để giành phần thắng, Kadru, thủy tổ của rắn, yêu cầu con cháu bà phải tìm mọi cách
để cho bà thắng. Nhưng con cháu rắn của bà đã không chịu làm thế, cho nên Kadru
nổi giận và thề bắt chúng phải bị chết thiêu trong lễ tế rắn của Vua
Janamejaya. Vua Janamejaya sinh ra mang theo mối hận vua cha bị rắn giết nên thề
không đội trời chung với loài rắn. Do vậy ông thực hiện lễ thiêu sống rắn gọi là
Sarpa Satra. Các cuộc tế lễ thiêu sống rắn được thực hiện bên bờ sông Arind tại
Bardan, ngày nay là Parham. Và ngôi đền do Vua Janamejaya xây lên để tế sống rắn
ngày nay vẫn còn tại vùng Mainpuri, ở Ấn Độ. Sau đó vị vua rắn Vasuki tỉnh thức
trước lời thề và biết rằng những anh em của ông phải cần đến một vị anh hùng để
giải cứu. Vasuki bèn đến vị đạo sĩ Jaratkaru với đề nghị kết hôn với nữ thần rắn
là Manasa, chính là em gái của Vasuki. Cặp vợ chồng đạo sĩ Jaratkaru và nữ thần
rắn Manasa sinh ra người con trai Astika chính là cứu tinh của rắn. Astika đến
khuyên can Vua Janamejaya để chấm dứt cuộc tàn sát loài rắn và Vua Janamejaya làm
theo.

Khi văn hóa Ấn Độ
lan truyền sang vùng Đông Nam Á vào thế kỷ thứ 3 trước tây lịch đi theo đó là làn
sóng truyền bá của Bà La Môn Giáo hay Ấn Độ Giáo. Trong số những quốc gia vùng Đông
Nam Á hấp thụ nền văn hóa Bà La Môn của Ấn Độ sâu đậm và lâu dài nhất là Cam Bốt.

Rắn Nàga của Ấn Độ
khi đến Cam Bốt đã hóa thân thành người. Huyền thoại này kể rằng, người con gái
của Vua Rắn Nàga trong một tình cờ đã gặp được chàng thanh niên giòng dõi Bà La
Môn của Ấn Độ có tên là Kaundinya. Hai người yêu nhau và lấy nhau, rồi sau đó
sinh ra những người con để tạo thành dân tộc Cam Bốt tồn tại cho đến ngày nay.
Trong nền văn hóa Cam Bốt, Rắn Nàga được tạc thành tượng 7 đầu để thờ trong các
đền thờ như Đền Đế Thiên Đế Thích. Theo văn hóa Cam Bốt, 7 đầu tượng trưng cho
7 màu của cầu vòng. Người Cam Bốt còn giải thích Rắn Nàga có số đầu lẻ tượng trưng
cho phái nam với năng lực, vô hạn, vô biên, và bất tử. Rắn Nàga có số đầu chẵn
tượng trưng cho nữ giới với thể lực, hữu hạn, tạm bợ và trái đất.

Dân tộc Thái Lan
và Lào cũng tôn thờ thần rắn nàga vì họ cho rằng thần rắn nàga là chúa tể cai
quản dòng sông Mekong. Hàng năm người dân Thái Lan và Lào đều tổ chức lễ cúng tế
thần rắn nàga. Người dân Thái và Lào sống dọc theo sông Mekong tin rằng cúng tế
thần rắn nàga sẽ được thần rắn bảo hộ tai qua nạn khỏi lúc làm ăn trên sông, trên
nước. Mỗi năm vào ngày 15 tháng 11 theo lịch Lào, một buổi lễ cúng tế thần rắn
nàga được tổ chức trọng thể tại quận Phonephisai thuộc tỉnh Nong Khai của Thái
Lan với pháp bông rực rỡ vào ban đêm.

Rắn nàga hóa thành
người ở Cam Bốt và được tôn làm thần linh ở Ấn Độ, Thái Lan, Lào là huyền thoại
đầy bí nhiệm, nhưng vẫn chưa bằng huyền thoại rắn nàga thành Phật trong kinh Phật.
Tuy nhiên, trước khi kể chuyện rắn nàga thành Phật, xin kể về chuyện rắn nàga giữ
kinh Phật ở thủy cung hay long cung.

Chuyện là thế này,
lịch sử Phật Giáo Ấn Độ có một nhân vật mà sau này được tôn xưng là đệ nhị Thích
Ca, tức là chỉ đứng sau đức Phật Thích Ca mà thôi. Nhân vật đó là Bồ Tát Nàgarjuna
(xuất hiện vào thế kỷ 2 sau tây lịch tại miền nam Ấn Độ) mà các nhà Phật học
Trung Quốc dịch là Long Thọ. Bản thân của ngài Long Thọ chứa đầy những huyền
thoại ly kỳ mà cho đến nay các nhà sử học cũng không có cách lý giải. Ngài Long
Thọ là người truyền bá tư tưởng Phật Giáo Đại Thừa mạnh mẽ và hữu hiệu nhất tại
Ấn Độ đặc biệt là hệ thống giáo nghĩa về Bát Nhã Tánh Không. Chuyện kể rằng khi
chưa xuất gia đầu Phật, ngài Long Thọ là người bác học tinh thông mọi thứ từ
triết lý tư tưởng, tôn giáo đến y học, thuật số và phép tắc thần thông. Ngài đã
từng chữa lành bệnh nan y cho nhiều người. Sau khi xuất gia ngài thông suốt khắp
các kinh luận của những bộ phái Tiểu Thừa và biện tài vô ngại. Tiếng đồn thấu tới
tận long cung của vua rắn Nàga. Vua rắn Nàga mới cho người thỉnh ngài Long Thọ
xuống long cung để trao kinh Phật. Nguyên là khi đức Phật còn tại thế đã giao
cho vua rắn cất giữ bộ Kinh Bát Nhã ở long cung chờ đến khi có đủ duyên và người
xứng đáng để trao lại. Ngài Long Thọ xuống long cung và được vua rắn Nàga dẫn vào
thư phòng chứa bộ Kinh Bát Nhã để giới thiệu. Ngài Long Thọ ở lại mấy tháng để đọc
bộ Kinh Bát Nhã này và nằm lòng trong bụng. Sau khi trở về nhân gian, ngài Long
Thọ chép lại Kinh bằng tiếng Phạn và viết nhiều bộ luận để xiển dương giáo lý Bát
Nhã Tánh Không của Đại Thừa. Trong số các bộ luận do ngài Long Thọ sáng tác có
nhiều bộ rất phổ biến và còn lưu truyền đến ngày nay như Trung Luận, Thập Nhị Môn
Luận, Đại Trí Độ Luận, v.v…

Bây giờ xin kể
chuyện con gái của vua rắn nàga thành Phật. Chuyện này được kể trong Kinh Đại
Thừa Diệu Pháp Liên Hoa – Mahayana Saddharma Pundarika Sutra, phẩm Đề Bà Đạt Đa
(Devadatta) thứ 12 theo bản dịch Hán ngữ của ngài Cưu Ma La Thập – Kumàrajìva
— từ bản tiếng Phạn vào năm 406 sau tây lịch tại Trung Quốc. Bộ Kinh này cũng đã
được dịch sang tiếng Việt bởi Hòa Thượng Thích Trí Quang và Hòa Thượng Thích Trí
Tịnh. Bản dịch sau được phổ biến rộng rãi trong các Chùa Việt. Kinh kể rằng
trong Hội Pháp Hoa, Bồ Tát Trí Tích hỏi Bồ Tát Văn Thù (Manjusri) lâu nay ở
trong thủy cung của vua rắn đã độ được bao nhiêu con rắn. Bồ Tát Văn Thù nói rằng
ngài đã thuyết Kinh Pháp Hoa và độ vô số chúng sinh trong loài rắn. Khi ngài Văn
Thù nói như vậy thì có vô số bồ tát từ dưới biển vọt lên và đến núi Linh Thứu nơi
đức Phật đang nói Kinh Pháp Hoa. Bồ Tát Trí Tích hỏi lại Bồ Tát Văn Thù rằng
Kinh Pháp Hoa là vua trong các Kinh nội dung cao sâu vi diệu không phải ai cũng
có căn cơ đủ để tu hành mà thành Phật mau được. Ngài Văn Thù liền kể rằng có người
con gái của vua rắn ở long cung mới có 8 tuổi mà “căn tính lanh lẹ, có trí tuệ,
khéo biết các căn tính hành nghiệp của chúng sinh, được pháp tổng trì, các tạng
pháp kín rất sâu của các Phật nói đều có thể thụ trì, sâu vào thiền định, rõ thấu
các pháp. Trong khoảnh sát na phát tâm Bồ Đề được bậc bất thối chuyển, biện tài
vô ngại, thương nhớ chúng sinh như con đỏ, công đức đầy đủ, lòng nghĩ miệng nói
pháp nhiệm mầu rộng lớn, từ bi nhân đức khiêm nhường, ý chí hòa nhã, nàng ấy có
thể đến bồ đề.”

Khi ngài Văn Thù
kể đến đó thì Bồ Tát Trí Tích không tin, nên ông phát biểu cảm nghĩ rằng đức Phật
Thích Ca cũng đã trải qua vô lượng vô số kiếp tu hành khổ hạnh thì mới thành Phật
được, lẽ nào một con rắn con mới có 8 tuổi lại có thể mau thành Phật như thế. Trong
lúc Bồ Tát Trí Tích còn đang giải thích suy nghĩ của mình cho ngài Văn Thù nghe
thì con gái của vua rắn hiện ra trước pháp hội đến đảnh lễ đức Phật và đứng qua
một bên. Lúc bấy giờ ngài Xá Lợi Phất là đệ tử có trí tuệ đệ nhất của đức Phật
Thích Ca còn nghi ngờ chuyện con gái vua rắn thành Phật nên hỏi người con gái của
vua rắn rằng, việc đó có đúng như vậy chăng. Con gái vua rắn không nói gì mà đem
hột minh châu đắt giá tặng cho đức Phật Thích Ca. Đức Phật tức thì hoan hỷ nhận
hạt minh châu của cô bé con vua rắn. Cô bé rắn quay qua ngài Xá Lợi Phất và Trí
Tích Bồ Tát hỏi rằng việc cô tặng hạt minh châu và Phật nhận có mau không? Cả
hai vị đều nói là rất mau. Cô bé rắn giải thích với 2 vị này rằng việc cô thành
Phật còn mau hơn nhiều. Và rồi cô bé con vua rắn tức thì biến thành thân con
trai và bay qua cõi nước Vô Cấu ở phương nam, ngồi lên tòa sen và thành Phật với
ba mươi hai tướng tốt không khác gì các đức Phật. Bồ Tát Trí Tích và ngài Xá Lợi
Phất chỉ còn biết im lặng và tin là thật mà không nói được lời nào.

Truyền thuyết về con rồng cháu tiên của dân tộc Việt có
phải cũng từ huyền thoại rắn nàga mà ra và người Việt Nam phải chăng cũng là
con cháu của nhà rắn thần linh này? Dẫu sao thì dòng dõi Lạc Hồng cũng hơn các
dân tộc khác ở chỗ có một nửa cốt cách là tiên.