NGÀY XUÂN
Thích
Viên Giác
Ngày
xuân mà thiếu trà là thiếu hương vị đậm đà của xuân.
Người xưa coi trà như lẽ sống, người nay cũng lấy trà
làm bạn tri âm. Một người bạn hiền, một khung cảnh ấm
áp, thư thái nâng chén trà ngon, cho nhau một chút tình đời
ý đạo, còn gì thú vị hơn!
Trà
là thức uống có từ rất xưa, gắn liền với đời sống
con người Á Đông, nhất là người Việt Nam. Trà có mặt
trong đời sống của ta từ khi ta sinh ra cho đến khi từ giã
cõi đời (người chết được liệm bằng trà), trà như là
một phần tất yếu của đời sống.
Uống
trà là một tập quán, tập tục của người Việt Nam, từ
hình thức uống đơn giản và thông dụng cho đến thực hiện
nghi thức cúng tế đều có sự góp mặt của trà. Phải nói
rằng, vai trò và tác dụng của trà trong đời sống của con
người Việt Nam rất lớn.
Ngoài
việc uống trà như là ăn cơm uống nước hàng ngày, trà còn
có vai trò cao hơn là đem lại an lạc, thư giãn sau những giờ
phút lao động mệt nhọc, căng thẳng. Uống trà để lấy
lại thăng bằng tâm lý, cơ hội thưởng thức một thú vui;
ở mức độ thấp gọi là giải trí, mức cao hơn là tập
cho tâm hồn thanh cao, an tĩnh. Như vậy, uống trà đã trở
thành nghệ thuật cao.
Nghệ
thuật uống trà khá cầu kỳ và phức tạp, nó hình thành
nghi thức uống trà như nghi thức của tôn giáo, có hẳn một
lý thuyết về trà qua tác phẩm Trà kinh, một nghi thức uống
trà gọi là Trà đạo. Có kinh, có đạo đó là tính chất
tôn giáo của trà.
Nguồn
gốc cây trà có từ xa xưa, nhiều huyền thoại bao quanh sự
xuất hiện của cây trà, cho thấy người ta ưu ái cây trà
như thế nào. Trà, theo huyền thoại, do Tổ sư Bồ Đề Đạt
Ma, một hôm ngài không muốn bị sự buồn ngủ chi phối khi
ngồi thiền nên đã cắt hai mí mắt vứt xuống đất, ở
chỗ đó mọc lên cây trà. Huyền thoại tuy không đáng tin,
nhưng điều đó nói lên một thực tế rằng, những người
đầu tiên dùng trà là các thiền sư, mục đích là làm cho
tâm trí được bình thản và chống lại sự buồn ngủ khi
ngồi thiền. Mặt khác, nghệ thuật uống trà xuất phát từ
chùa chiền và các thiền sư, các đạo gia.
Nghệ
thuật uống trà thịnh hành từ thời nhà Đường, là thời
đại thịnh vượng nhất của Trung Hoa, nhất là về mặt thi
ca, văn học nghệ thuật, trong đó nghệ thuật uống trà cùng
phát triển. Lục Vũ, tác giả của Trà kinh, được coi là
Trà thần, ông là một cư sĩ ở trong chùa. Sau này, nghệ thuật
uống trà truyền sang Nhật Bản gọi là Trà đạo. Thời bấy
giờ, nghệ thuật trà sánh vai với các nghệ thuật khác như
cầm, kỳ, thi, họa. Trà được coi là cao hơn tửu (rượu)
và kỳ (cờ) vì phẩm chất thanh cao của nó.
Theo
Trà kinh, nghệ thuật thưởng thức trà phải hội đủ 9 yếu
tố:
1.
Phải chế lấy trà.
2.
Phải có khả năng chọn lựa loại trà và hương vị trà.
3.
Phải có đầy đủ dụng cụ.
4.
Phải sửa soạn lửa củi cho đúng cách.
5.
Phải có nước pha trà thích hợp.
6.
Phải sấy cho đúng cách.
7.
Phải tán trà cho tốt.
8.
Phải pha trà một cách khéo léo.
9.
Phải uống trà đúng cách.
Vấn
đề chủng loại trà cũng rất phong phú, nó cũng liên quan
đến nghệ thuật thưởng thức trà. Có những loại trà nổi
danh trong lịch sử được ghi chép lại như trà Long Tĩnh ở
Triết Giang, trà Mông Đỉnh ở Tứ Xuyên… Càng ngày càng
có nhiều loại trà nổi tiếng, không chỉ ở Trung Quốc mà
ở Việt Nam ta cũng có nhiều loại trà đặc biệt được
nhiều người ưa chuộng như trà móc câu, trà ướp sen, trà
lài hoặc trà không ướp… thuộc các địa danh Bắc Thái,
Thái Nguyên, Bảo Lộc…
Những
loại trà nổi danh cũng có những huyền thoại thú vị như
trà Mông Đỉnh ở Tứ Xuyên đã đi vào văn học Phật giáo.
Trong nghi lễ tiến cúng các hương linh, nghi dâng trà có bài
kệ:
Dương
Tử giang tâm thủy
Mông
Sơn đỉnh thượng trà
Hương
linh tam ẩm liễu
Tảo
sinh pháp vương gia
Tạm
dịch:
Nước
dòng sông Dương Tử
Chế
bình trà Mông Sơn
Hương
linh ba lần uống
Sinh
qua cõi Phật liền
Tuy
hơi cường điệu, nhưng muốn nói rằng một tách trà ngon
đúng điệu sẽ làm cho tâm hồn vơi đi những muộn phiền,
tâm hồn sẽ thanh tịnh và đạt được trạng thái siêu thoát.
Về
nghệ thuật pha trà và uống trà, Trà kinh và các sách bàn
về nghệ thuật pha tra, thưởng thức trà khá phức tạp, tựu
trung có năm yếu tố căn bản để có được một tách trà
ngon:
1.
Trà ngon, 2. Biết pha chế, 3. Thời gian và không gian, 4. Tâm
trạng, 5. Bạn bè.
1.
Trà ngon:
Tùy
theo khẩu vị để mua loại trà có ướp hay không ướp. Nếu
ướp như trà sen ở Huế (sen trắng) là tuyệt vời. Trà một
lá, hai lá, ba lá. Một lá là ngon nhất. Phải biết bảo quản,
đừng để hở gió, ẩm mốc.
2.
Biết pha chế:
a.
Trà cụ: Bình và tách trà bằng đất nung hay sứ, không dùng
kim loại và thủy tinh, gồm có: Bình, tách (một chén lớn
và các chén nhỏ) thìa gỗ hay tre để lấy trà, khay trà (thêm
trà thuyền), bình đựng trà. Tất cả đều phải sạch sẽ
(nhưng không rửa bằng xà phòng) bày sẵn ở trên bàn. Ấm
trà được mở nắp lật ngửa trên bàn hay trên dĩa để không
bị dơ.
b.
Tự mình pha chế trà: Khác với uống rượu có người hầu
rượu, đối với trà thì tự mình sắp đặt bình tách, tự
mình pha trà. Điều này nói lên cái lý khắc kỷ vô ngã, không
kiêu kỳ cao sang, làm cho trà và tâm mình trở nên thanh khiết.
Mỗi động tác chuẩn bị đều được kiểm soát, tỉnh thức
và nhẹ nhàng.
c.
Lấy nước sôi đổ vào bình trà và các tách trà cho nóng
đều, xong đổ nước ra (thở vào thở ra 3 hơi).
d.
Lấy thìa gỗ xúc trà bỏ vào bình, lấy nước sôi đổ vào
chút ít để rửa trà và đổ ra ngay khi trà chưa kịp ngấm.
e.
Rót nước sôi vào (nước khoảng 90o) nhẹ nhàng đậy nắp
lại (thở 3 hơi).
Nếu
pha với nước sôi chưa đủ độ (80o) thì hương trà chưa
bốc. Nước nóng già quá thì hương bốc mạnh nhưng không
bền, không có hậu; nấu vừa sôi lấy xuống ngay, sẽ nguội
bớt còn khoảng 90o-93o là tốt.
g.
Rót trà khoảng 2/3 bình ra chén lớn, chừa lại 1/3 để làm
nước cốt dùng cho lần hai. Rót trà từ chén lớn ra chén
nhỏ (thở 3 hơi). Nâng tách trà lên thưởng thức hoặc mời
khách. Một ấm trà không nên pha quá hai lần.
3.
Thời gian và không gian:
Uống
trà vào lúc nào ở đâu? Người xưa nói: “Bán dạ tam bôi
tửu, bình minh nhất trản trà” (Đêm về ba cốc rượu, sáng
sớm một chén trà). Vậy, vào buổi sáng trước khi đi làm,
thưởng thức một bình trà rất sảng khoái. Buổi chiều sau
khi làm việc, thanh thản uống một hai chén trà cũng tốt.
Vấn đề nơi chốn thì trong phòng hay ngoài sân, trong vườn
đều tốt, chỉ cần sạch sẽ thoáng mát và yên tĩnh.
4.
Tâm trạng:
Uống
trà lúc tâm tư rối bời, lo lắng, sợ sệt hay hưng phấn,
náo nhiệt đều không đúng. Tâm lý phải trầm ổn, thư thái
và tỉnh thức. Sự cảm nhận hương vị một tách trà liên
quan rất chặt chẽ với tâm trạng. Thiền sư Nhất Hạnh có
bài kệ uống trà rất hay:
Chén
trà trong hai tay,
Chánh
niệm nâng tròn đầy,
Thân
và tâm an trú,
Bây
giờ và ở đây.
Một
cảm xúc trọn vẹn là cảm xúc toàn diện thống nhất giữa
tâm thân và hoàn cảnh. Một giây phút ngưng đọng vắng mặt
mọi tư duy, đối chiếu, phân biệt, thất tình, lục dục…
Một cảm giác siêu thoát có tác dụng nuôi dưỡng thân tâm.
Hoặc như bài thơ của thi sĩ Quảng Từ Vân:
Hương
trà quyện cả non sông,
Nước
trong xanh biếc thấy dòng tử sinh,
Không
thời gian gánh nghĩa tình,
Mây
qua trăng tỏ thấy mình còn đây.
Một
cái nhìn trọn vẹn là một cái nhìn thấy rõ các mối quan
hệ của tách trà với con người, vũ trụ, thiên nhiên, uống
trà như uống cả vũ trụ.
Tuy
nhiên, trong một hoàn cảnh đặc biệt, tâm trạng não nề,
trà cũng làm cho người ta say như rượu:
…
Vị
trà pha nước mắt,
Tỏa
mùi hương quanh đây,
Bạn
bè giờ xa khuất,
Quê
hương như bóng mây,
Cồn
cào trong gan ruột,
Chén
trà làm ta say.
(Mạc
Đình Phương)
Trà,
vừa có tác dụng thư giãn, thanh tĩnh tâm vừa có tác dụng
làm vơi đi nỗi buồn đè nặng lên tâm tư của con người.
5.
Bạn bè đối ẩm:
Nếu
có bạn bè thì phải là bạn đồng cảm, đồng điệu có
thể chia sẻ với nhau những vấn đề riêng tư mà không còn
sự tự vệ nào. Khi đông người thưởng thức thì cần có
người phục vụ, phải là người được tập luyện, tránh
thô kệch, vụng về làm mất đi nhã hứng thưởng thức trà.
Trong
đời sống hiện đại, con người phải đối mặt với tốc
độ tăng trưởng về mọi mặt của xã hội. Sự đấu tranh,
cạnh tranh sẽ tạo nên những áp lực, nhiều căng thẳng làm
mất thăng bằng tâm sinh lý đưa đến bệnh tật, stress. Tìm
cho mình cơ hội để thư giãn tinh thần là điều cần thiết.
Thưởng thức trà là cơ hội trong tầm tay của mọi người.
Qua
thưởng thức trà, như là một nghệ thuật thư giãn, sẽ đưa
đến cho ta một sự hưởng thụ nhẹ nhàng, thú vui thanh nhã,
làm quân bình đời sống tinh thần và sinh hoạt đời thường,
nâng cao chất lượng và ý nghĩa sống cho con người. Được
vậy, ngày nào cũng là xuân như Mãn Giác thiền sư:
Chớ
bảo xuân tàn hoa rụng hết,
Đêm
qua sân trước một cành mai
Thích
Viên Giác
(Giác
Ngộ xuân Mậu Tý)
Discussion about this post